 |
 |
Dünyanı idarə edən liderlərin ilk peşəsi nədir; ilginc dosye – Zelenski bu siyahıda tək deyil
Ukraynada şoumen-parodiyaçı Vladimir Zelenskinin hakimiyyətə gəlişi ilə yeni bir müzakirə obyekti yarandı. Daha doğrusu, bu ənənənin fərqli bir başlanğıca səbəb olacağı ilə bağlı müzakirələr başlandı. Əslində isə araşdırmalar göstərir ki, dünyada bir-birindən fərqli peşələri olan şəxslər sonradan prezident seçiliblər. Yəni siyasətlə yaxından-uzaqdan əlaqəsi olmayanlar illər sonra böyük dövlətlərin idarəçiliyində təmsil olunublar.
Fransanın eks-prezidenti Nikola Sarkozi qaçqın bir ailənin uşağı olub. Atası Macarıstandan, anası isə Selanikdən gələrək Fransaya yerləşib. Kiçik yaşlarında anasını tərk edən atası ucbatından uşaqlığını rahat bir şəkildə keçirə bilməyib, yoxsulluq çəkib. Təhsili üçün atasından pul istədiyi zaman “mənim sizə bir borcum yoxdur” cavabını almaq onun üçün bir dönüş nöqtəsi olub. Bundan sonra dondurma və çiyələk sataraq cibxərcliyini çıxarmağa çalışıb. Daha sonra hüquq diplomu alan Sarkozi 1977-ci ildə siyasətə atılıb.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Rizedən köç edən bir ailənin uşağı olaraq dünyaya gəlib. Atası Əhməd bəy Şirketi Hayriyədə liman kapitanı olaraq çalışıb. O da iş həyatına ibtidai sinif dövrlərində atılıb, su, simit satıb. Yenə eyni dönəmdə futbol sahələrində su satması onu futbolla tanışlığa gətirib. Uzun bir dönəm futbol oynayıb. 1978-ci ildə Bəyoğlu Gənclik Şöbələri başqanlığı ilə siyasətə gəlib.
Leninqradda fabrik işçisi olan bir ana və donanmada işçi bir atanın uşağı olaraq dünyaya gəldi. Hüquq fakültəsini bitirib, KQB-yə girməsindən öncə rəsmi sənədlərdə heç bir məlumata rast gəlinməyən Putinin anasının həyatda olduğu anlaşıldı. KQB agentlərinin danışma yasağına baxmayaraq, məlumat verən anası Vera Putina kiçik yaşlarda uşağından ayrı qaldığını dedi. Oğlunun nənə və babasının xəstəliyinə görə kimsəsizlər evinə verildiyini bildirdi.
İspaniya qaçqını olan Angel Kastro Argizin aşbazı Ruzdan olan beş uşağından ikincisi olan Fidel Kastronun uşaqlığı yoxsul bir bölgə olan Mayaridə keçib. Oriente bölgəsinin mərkəzi San Dieqodakı katolik məktəblərində və Havanadakı Cizvit Liseyi İlahiyyat Məktəbində təhsil alan Kastro hüquq təhsilindən sonra siyasi karyerasına ilk addımını atdı. Yoxsul bir uşaqlıq keçirməsi onu ölkəsində sosial bir düzən qurmağa məcbur etdi.
28 iyul 1954-cü ildə ailənin altı oğlan uşağından biri olaraq dünyaya gəldi. Yerli irqlə qara irqin qarışığı olan, “zambo” deyə adlandırılan bir irqə mənsub olan Uqo Çavesin ana və atası müəllim idi. Orta təbəqəli bir ailənin uşağı olaraq oxumaq xaricində bir seçimi olmadığı üçün hərbi məktəbə yazıldı. Hərbi şagird olaraq getdiyi Peruda isə siyasətlə tanış oldu. Siyasətdə sol blokda yer alan Çaves dövlət rəhbərliyi vəzifəsində dünya solunun ümidi halına gəldi.
19 avqust 1946-cı ildə Arkanzasın Hope şəhərində dünyaya gələn Bill Klinton 3 ay sonra atasını itirib. 4 yaşında ikən anası ögey atası Roger Klintonla evləndi. Lisey dönəmində ögey atasının soyadını alan eks-Amerika prezidenti bir neçə dəfə məktəbini professional bir musiqiçi olmaq üçün atmağı düşünürdü. Amma “Boys Nation” adlı qrupu qurmuşkən, Ağ Evdə Con F.Kennedi ilə tanış oldu. Bu tanışlıq siyasətə ilk addımını da özü ilə paralel gətirdi.
Bank məmuru olan bir ata və ibtidai sinif müəlliməsi olan bir ananın uşağı olaraq dünyaya gələn Turqut Özal İstanbul Texniki Universitetində elektrik mühəndisliyi təhsili alıb. Dövlət Planlaşdırma Təşkilatındakı görəvi ilə bürokratiyaya, Ədalət Partiyası ilə də siyasətə qoşulan Özal siyasi karyerasını prezident vəzifəsi ilə nöqtələyib. Uşaqlığında bir dönəmdə isə pilot olmaq xəyalı qurub. Eşşəkdən düşərək qolunu qırınca isə bir qolu daha qısa qalan Özalın pilotluq həvəsi qısa müddətdə sona çatıb.
1950-ci ildə Kayseridə dünyaya gələn Abdulla Gük İstanbul Uniersitetində iqtisadiyyat üzrə təhsil alıb. O, 1991-ci ildə Kayseridən millət vəkili seçildi. Gəncliyində babasının limonat satdırmaq istədiyi Gül yüksək səslə qışqırıb müştəri toplaya bilmədiyi üçün limonatları sata bilməyib. Beləcə, ticarəti, yoxsa təhsil həyatını seçəcəyi bəlli olub. Gənclik illərində başlayan siyasi həyatı onu prezident postuna qədər gətirib.
Siyahıda daha ilginc namizədlər də var:
Adam Barrou: Qambiya prezidenti: təhlükəsizlik xidməti əməkdaşı: siyasətə atılmadan öncə İngiltərədə bir marketdə təhlükəsizlik xidməti əməkdaşı olaraq çalışıb.
Johanna Sigurdardottir, eks İslandiya baş naziri – kabin xidmətçisi: bir hava yolu şirkətində kabin xidmətçisi olaraq işləyib.
Maykl Higgins, İrlandiya prezidenti, qarson: şair kimliyi ilə də tanınan Higgins kasıb bir ailədə doğulub. Həyatını təmin etmək üçün qarsonluq edən lider indiyə qədər yazarlığa da davam edir.
Dmitri Medvedyev: Rusiyanın eks prezidenti, təmizlikçi: Medvedyev heç bir zaman böyük işlərin insanı olmayıb. O, keçmişdə küçələri təmizləyirdi. Həm də gündəlik 120 rubla (1,5 dollar).
Papa Francis, katolik kilsəsinin lideri, Roma papası, gecə klubu işçisi: yanlış oxumursuz. Katoliklərin hazırkı ruhani lideri bir zamanlar məmləkəti Argentinada gecə klublarında təhlükəsizlik işçisi olaraq çalışıb. Rəqs etməyi çox sevdiyi də bilinən dini lider verdiyi bəzi açıqlamalarla bəzi xristianlar tərəfindən də tənqid edilir.
Edi Rama, Albaniya lideri, rəssam: bir zamanlar gözəl tablolar, rəsm əsərləri yaradan Rama Albaniyaya rəhbərlik edib.
Borut Pahor, Sloveniya prezidenti, model: tələbəlik illərində yaşamını təmin etmək üçün modellik eləmiş sloveniyalı lider keçmiş peşəsinə görə hər zaman gülüş hədəfinə tuş gəlib. Sloveniya müxalifəti onu Barbie Doll (Barbi oyuncaq) deyərək, aşağılayıb.
Andri Rajoelina, Eks Madaqaskar prezidenti, DJ: siyasətə girməzdən öncə olduqca rəngli bir həyata sahib olan madaqaskarlı lider bir radio kanalında DJ idi.
Corc Veah, Liberiya prezidenti, futbolçu: özü də elə-belə futbolçu deyil. Karyerasında “Paris Saint-Germain”, AC Milan və “Manchester City” kimi böyük futbol komandaları olub.
Yunanistanın baş naziri olan Çipras, Atina Beynəlxalq Texniki Universitetin inşaat mühəndisliyi fakültəsində oxuyub.
Almanyanın kansleri Angela Merkel Leipzing Universitetində fizika üzrə təhsil alıb.
Donald Tramp “Forbes”in 2016-cı ildə dünyanın ən varlı 400 nəfəri siyahısında yer alan dünya miqyaslı bir iş adamıdır. 1968-ci ildə Pensilvanya Universiteti Vharton Məktəbi iqtisadiyyat fakültəsindən məzun olub.
Emmanuel Makron: Fransa prezidenti Paris Ouest Nanterre La Defense Universitetində fəlsəfə fakültəsini bitirib.
Paolo Gentiloni: İtalya baş naziri Roma La Sapienza Universitetində Siyasət Elmi məzunudur.(musavat.com)
Rusiya paytaxtında baş verən atışma nəticəsində iki nəfər azərbaycanlı ölüb.
ONA-nın Rusiya bürosunun verdiyi məlumata görə, hadisə bu gün axşam saatlarında “Novıye Çeryomuşki” metrostansiyasının yaxınlığında baş verib.
İlkin məlumatlara görə, hadisəni azərbaycanlı əsilli Gürcüstan vətəndaşı 60 yaşlı Rəsul Abdullayev törədib.
Onun açdığı atəş nəticəsində 50 yaşlı digər azərbaycanlı Vaqif Hümbətov ölüb. Daha sonra R. Abdullayev həmin odlu silahla özünü öldürüb.
Qətl hadisəsinin qisas üstündə baş verdiyi məlum olub. Belə ki, avtomobil ehtiyyat hissələrinin satışı ilə məşğul olan Rəsul Abdullayevin oğlunun azart oyunlar həvəskarı olduğu və nəticədə külli miqdarda borcunun yığıldığı və bu səbəbdən öldürüldüyü bildirilib.
Qeyd edək ki, ölənlərdən birinin, Vaqif Hümətovun üstündən “The Moscow times” qəzetinə məxsus jurnalist vəsiqəsi tapılıb. Bir müddət sonra “The Moscow times”-in redaksiyasından ştatlarında belə bir əməkdaşın olmadığı bildirib.
Faktla bağlı cinayət işi açılıb, araşdırma aparılır.
Rusiyanın Vladivostok şəhərində Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Şimali Koreya lideri Kim Çen İnlə görüşü başlayıb.
Dövlət başçıları hazırda təkbətək görüş keçirir.
Putin Kim Çen İni yüksək posta seçilməsi münasibətiə şəxsən təbrik edib və görüşə şad olduğunu bildirib. Rusiya liderinin sözlərinə görə, bu səfər ikitərəfli münasibətlərin inkişafına və nüvə probleminin nizamlanması prosesinə töhfə verəcək.
Putin Kim Çen İnin Şimali Koreyanın nüvə probleminin həlli və ABŞ ilə dialoqu normallaşdırmaq üçün sərf etdiyi cəhdləri alqışlayıb. Kim Çen İn də öz növbəsində bildirib ki, Koreya yarımadasındakı vəziyyət barədə fikir mübadiləsinə ümid edir. O, bildirib ki, Rusiya prezidenti ilə görüş səmərəli olacaq.
Təkbətək görüşdən sonra hər iki ölkənin nümayəndə heyəti arasında görüş keçiriləcək.
Günəşin ultrabənövşəyi A və B şüaları ilə yanaşı, infraqırmızı şüa buraxan Floresan işığı və kompüter, mobil telefon kimi cihazlar da insan dərisinə ciddi zərər verir. Bu səbəbdən, sadəcə yay aylarında çölə çıxarkən deyil, qapalı məkanlarda da Günəş şüalarından qoruyan kremlərdən istifadə etmək lazımdır.
Milli.Az xəbər verir ki, Günəş dərinin qocalmasının ən əsas səbəblərindəndir. İnsan dərisi zamana uduzduğu kimi, Günəş şüalarına məruz qaldıqca da illərlə toplanan zərərlər gözlə görünən təsirə malik olur.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, bir insanın dünyaya gəlməsindən etibarən ilk 20 ilində qəbul etdiyi Günəş şüası həyatı boyunca aldığı Günəş şüasının 80%-ni təşkil edir. Bu səbəbdən, xüsusilə, körpə çağlarından etibarən Günəşdən qorunmağın əhəmiyyəti vurğulanır.
Günəş işıqlarından qorunmaq sadəcə dərinin yaşlanmasının qarşısını almaq məqsədilə deyil, digər dəri xəstəliklərinin yaranmasını əngəlləmək üçün də vacibdir. Günəş bəzi dəri xəstəliklərini və sızanaq kimi problemlərin böyüməsində təsirlidir. Günəşdən yetəri qədər qorunmamaq dərinin rəng tonunun müxtəliflərşməsinə, ləkələrin yaranmasına və kapilyar damarların genişlənməsinə gətirib çıxarır.
Hər şəhərin Günəş işığının maksimum olduğu bəlli saatlar vardır. Məsələn, Bakı üçün bu saat 11:00-dır. Bu zaman insan dərisinin 10-15 dəqiqə Günəş şüası qəbul etməsi gündəlik D vitamininin təmin olunmasına kifayət edir. Bundan sonra gün ərzində istifadə olunan Günəş kremləri D vitamini çatışmazlığı yaratmaz.
Uşaqlarda mütləq 6 aylığından sonra Günəş kremindən istifadə edilməlidir. Krem açıq havaya çıxmadan 20 dəqiqə öncə çəkilməlidir. Təsiri bir müddət sonra keçdiyi üçün 3 saatdan sonra yenilənməlidir.
Günəş kremləri üzün bütün nahiyələrinə, həmçinin, qulaq, ənsə, dodaqlar və boğaz bölgələrinə eyni qaydada çəkilməlidir. Saç tökülməsindən əziyyət çəkən insanlar da saçların çıxmadığı yerə mütləq Günəş kremi çəkməlidir. Mütəxəssislər Günəş kremindən istifadə zamanı qulaq-burun-dodaq faktorunu xüsusilə vurğulayır. Çünki dəri xərçənginin yaranmasının ən çox risk daşıdığı yerlər məhz bu bölgələrdir.
Günəş kremlərinin xərçəng riskini artırması məsələsi də insanları narahat edən problemlərdən biridir. Lakin Günəş şüalarından qoruyan kremlər satışa çıxarılmadan öncə dəfələrlə dermo-kosmetik testlərdən keçirilir. Buna görə də bu riskin olması aşağı faizlə qiymətləndirilir.
Məşhur modelyer İvana Sərt bu yaxınlarda keçirilən bir hicab geyimləri dəfiləsində podiuma çıxıb.
Türkiyə mediasın xəbər verir ki, tanınmış modelin hicablı fotoları böyük qalmaqala səbəb olub.
.jpg "İvana Sərt bu fotolara görə tənqid olundu")
.jpg "İvana Sərt bu fotolara görə tənqid olundu")
.jpg "İvana Sərt bu fotolara görə tənqid olundu")
Sözügedən fotoları sosial media hesabında paylaşan İvana izləyicilərinin tənqidinə məruz qalıb. Bir çoxları modelin hicabla oyun oynadığını deyiblər.
Vaşinqton Ankara kimi müttəfiqini Suriyada itirə bilər; İran XİN rəhbərinin qovluğunda nələr var?..
ABŞ kəşfiyyatı İran xarici işlər naziri Cavad Zərifin Ankaraya səfəri zaman prezident Ərdoğana nə dediyini öyrənməyə çalışır. Türkiyənin “Habertürk” qəzeti yazıb ki, Amerika kəşfiyyatçıları ötən həftə Zərifin Ankarada Ərdoğana verdiyi hesabatı axtarır.
Xatırladaq ki, keçən həftə Zərif Suriyaya iki günlük səfərindən sonra gözlənilmədən Ankaraya gəlmişdi. İranlı diplomat bildirmişdi ki, Dəməşqdə Bəşər Əsədlə “uzun çəkən görüşündən hazırladığı hesabatı” prezident Ərdoğana təqdim edəcək.
Türkiyə mətbuatı iddia edir ki, bu açıqlamadan sonra Vaşinqton kəşfiyyat qurumlarını hərəkətə keçirərək Astana prosesində birgə hərəkət edən Türkiyə, İran və Rusiyanın hazırda Suriya məsələsində hansı addımları müzakirə etdiyini, Əsədlə aparılan danışıqların detallarını öyrənməyə çalışır. Xüsusən də Türkiyə və İran arasında son danışıqların detalları və Rusiyanın bu prosesin içərisində olması indi Vaşinqtonu ciddi şəkildə narahat edir.
Kəşfiyyat rəsmiləri xüsusən də Fəratın şərq sahili ilə bağlı razılaşma olub-olmadığını, xüsusən də bu qərarın kürdləri, əsasən da PYD/YPG-yə hansı təsiri olacağını öyrənməyə çalışırlar. Qəzet öz qaynaqlarına istinadən İsrail kəşfiyyatı Mossadın bu prosesə cəlb oluna biləcəyi və ikincinin də İrandakı qaynaqları vasitəsilə bu məlumatları əldə edə biləcəyini iddia edir. Çünki danışıqlar ən yüksək səviyyədə aparıldığı üçün ABŞ Milli Kəşfiyyat Agentliyi elektron izləməsi işə yaramır. Lakin məhz Mossad və onun İrandakı agenturası faktının ortaya atılması, görünür ki, bilgi sızacağı təqdirdə bunun məsuliyyətinin İranın da üzərində ola biləcəyinə işarədir.
Köşə yazısı şəklində hazırlanmış yazıda hadisəni dramatikləşdirmə cəhdi hiss olunur. Əlbəttə, Vaşinqton və eləcə də dünyanın bir çox ölkələrində Zərifin hazırlayıb Ərdoğana təqdim edəcəyi Əsəd hesabatı maraq doğurur. Çünki söhbət 8 ildir münasibətləri, demək olar ki, qırılmış və müharibə vəziyyətində olan iki ölkənin dövlət başçıları arasında vasitəli də olsa ilk rabitədən gedir.
Təbii ki, Zərifin elan etdiyi “uzun söhbət”in daha sonra Ərdoğana təqdim olunacağı haqda Suriya prezidentinin də xəbəri olub. Yəni söhbət Suriyanın da razılaşdığı əlaqələrin yenidən qurulması və Astana prosesi çərçivəsində münaqişənin həllindən gedir. Və o da məlumdur ki, İran, Türkiyə və Suriyanın daxil olduğu bu prosesdə ABŞ olmayacaq. Bu məqam təbii ki, Vaşinqtonu narahat edir.
Yeri gəlmişkən, ötən həftə Türkiyə hüquq-mühafizə orqanları ölkə ərazisində Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin iki əməkdaşını həbs edib. Bu şəxslərin kəşfiyyatçı olduğu, Türkiyədə məlumat toplamağa gəldikləri iddia olunur. Ancaq söhbətin hansı məlumatdan getdiyi məlum deyil.
Məsələ ondadır ki, S-400 və F-35 anlaşılmazlığı fonunda Vaşinqton sürətlə Türkiyəni itirir. Hazırda Ankara-Vaşinqton xəttində əsas suallı mövzulardan biri də Suriyadır. Çünki ABŞ-ın Suriya siyasəti Türkiyənin siyasəti ilə toqquşur - baxmayaraq ki, Vaşinqton hələ də Ankara ilə anlaşacağına ümidini itirməyib. Türkiyə isə Fəratın qərb sahilini, yəni Menbicin kürdlərdən təmizlənib Türkiyə və müttəfiqlərinə verilməsi, eləcə də Suriya-Türkiyə sərhədinin kürd silahlılarından təmizlənib 32 kilometrlik təhlükəsizlik zolağı yaradılmasını istəyir. Vaşinqton məhz təhlükəsizlik zolağı mövzusunda Ankara ilə anlaşmağa çalışır.
Lakin indi İran daha ciddi siyasi-diplomatik həmlə həyata keçirib, Ankara ilə Dəməşq arasında dolayısı ilə anlaşma yaratmağa çalışır. Söhbət həm də bu il başlayacaq keçid prosesinin davamlılığından gedir. Əgər Zərifin cəhdi, yəni Ankara ilə Dəməşq arasında Suriya mövzusunda anlaşma əldə olunsa, o zaman keçid prosesi də sürətlənəcək və bu zaman kürdlər üçün çətin vəziyyət yaranacaq, hətta Vaşinqtonun cəhdləri belə onları qoruya bilməyəcək.
Maraqlıdır ki, Zərif Ankaranı tərk etdikdən sonra Türkiyə prezidentinin sözçüsü İbrahim Kalın deyib ki, Türkiyə və Suriya arasında hər hansı görüş və ya danışıq müzakirə mövzusu deyil. Görünür, Ankara müttəfiqlərinin həyəcanını yatırmağa çalışır.
Təbii ki, nəticəsi uğurlu olmasa belə, bu vəziyyət Ankara üçün əlverişlidir. Çünki indi Türkiyə hökuməti Vaşinqtona daha çox təzyiq edə, Suriyanın şimalında şərtlərini diktə edə bilər. Ya da Zərifin, yəni həm də İran və Rusiyanın daha sərfəli Suriya təklifini qəbul edə bilər.
Əlbəttə, aydın məsələdir ki, uzun illər diplomatik təcrübəyə sahib Cavad Zərif Ankarada Ərdoğana təqdim edəcəyi hesabatdan danışarkən “lazımi ünvanlara” mesajını verib. Bu mənada Vaşinqtonun təlaşı anlaşılandır. Bu, həmçinin Suriya cəbhəsində “suların sürətlə isindiyini” göstərir. Yəqin ki, yaxın günlərdə Suriyanın şimalı ilə bağlı tərəflərin ciddi hərəkətliliyinin şahidi olacağıq.
Dünya tarixində baş verən inqilabların əksəriyyətinin arxasında xarici qüvvələr dayanır. Heç bir halda maliyyələşməyən inqilab baş tuta bilməz. 20-ci əsrin ən böyük inqilabı isə 1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş Oktyabr İnqilabıdır. Oktyabr İnqilabı barədə kifayət qədər məlumat, kitab, film var. Bəs bu inqilabın pərdə arxası aktyorları kim idi? Lenin kimə arxalanırdı və maliyyəni haradan almışdı?
Ölkə.Az bu barədə araşdırmanı sizə təqdim edir. Amma ilk əvvəl Oktyabr İnqilabı və bu inqilabın baş aktyoru Vladimir İliç Lenin barədə qısa məlumat verək:
Oktyabr İnqilabını yaradan səbəblər
XIX əsrin sonlarında Rusiyada daxili vəziyyət olduqca gərgin idi, belə ki, daxildə maliyyə problemi yaşanırdı və torpaqların geniş olması da rus çarı üçün ölkənin idarəsini çətinləşdirirdi. Ölkədə böhran baş vermişdi. Hökumətdə narazılıq təkcə aşağı sosial təbəqə arasında deyil, həm də varlı təbəqə arasında da baş verirdi. Bunun nəticəsində Rusiya hökuməti nümayəndələri o zaman üçün çox da populyar olmayan II Nikolayı qardaşı Mixail ilə əvəzləməyi düşündülər. Lakin artıq çox gec idi. Xalq 9 yanvar 1905-ci ildə etiraz məqsədi ilə nümayiş keçirdi. Nümayişdə insanlar əsasən iş saatlarının çoxluğundan və yaşayış standartlarının aşağı olmasından şikayətlənirdilər. Rus əsgərləri hər hansı bir tədbir görmədən nümayişçilərə atəş açdılar. Nəticədə 1000-dən artıq insan həlak oldu.
Bu hadisə Rusiyada çox pis qarşılandı və əlbəttə ki, bu da öz növbəsində Rusiya hakimiyyətinə qarşı çox mənfi bir imic formalaşdırdı. Bu hadisə tarixə qanlı bazar adı ilə keçdi. Leninin tərəfdarlarını nə qədər boğmağa çalışsalar da, partiya quruldu. Çoxpartiyalı sistemə keçildi və çar 2-ci Nikolay 1906-cı ildə konstitutsiyanı qəbul etməli oldu.
Milad təqviminə görə, 8 mart 1917-ci ildə Dünya Qadınlar günündə başlanan etirazlar isə son dərəcə sülhsevər başlamışdı. Hökumət çox keçmədən maliyyə məsələlərinin ədalətli həllini tələb edən xalqa qarşı zor tətbiq etməyə başladı. O zaman çar parlamenti buraxacağını söylədi. Parlamentin sədri isə dövlət idarəsinə əl qoyduğunu dedi. Beləliklə, Rusiya liberal idarə sisteminə keçdi.
İnqilab
Həmin ərəfədə İsveçrədə olan Leninə tam dəstək Almaniyadan gəldi. Buna ən başlıca səbəb isə Rusiyanı müharibədən uzaqlaşdırmaq idi. O, alim Plexanovun görüşlərindən təsirlənərək Marksizm-Leninizm ideyalarini irəli sürür. Rusiyada elə bu dövrdə ümumi bir tətil baş verdi. Belə ki, işçilər öz iş yerlərindən çıxaraq çarın sarayına hücum etdilər. Çarı taxtdan saldılar, Romanovların tərəfdarlarını həbs etdilər. Ölkədə cümhuriyyət elan edildi. Daha sonra seçici hökumət tətbiq edilir və bu hökumətin başçısı əvvəl Milyukov, daha sonra Teresenko olur. Ancaq hökumət yalnız burjualardan ibarət idi. Məqsəd yenə də proletariya inqilabı səciyyəsini daşıyırdı. Leninin o zaman üçün olan bir şüarı belə idi ki, bütün iqtidar sovetlərdə cəmlənsin. Elə bu şüarla da inqilaba başladılar.
Lakin üsyandan öncə Petroqrad sovetləri leninistlərə qarşı hücuma başladı və 1917-ci ilin iyununda baş tutan bu mübarizədə Lenin məğlub şəkildə Finlandiyaya qaçdı. Lakin 3 aydan sonra, oktyabr ayında Lenin bütün iqtidar sovetlərə öz şüarı ilə inqilab etdi və özü başda olmaqla yeni hökumət quruldu.
1917-ci ildə Antanta ittifaqında müharibənin sona qədər davam etdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul olundu. Bu zaman Rusiya və Fransa gizlin olaraq Almaniya ilə sərhədlərini müstəqil şəkildə bölmək qərarına gəldilər.
Müvəqqəti Hökumət dövründə nazir bəyan etdi ki, bu müharibə almanlar üzərində qələbəylə yekunlaşmayana qədər davam etməlidir. Ümumiyətlə isə Rusiya o dövrdə çar Sazanovun hakimiyyətindəki siyasətə bənzər siyasət aparırdı. Daha bir maraqlı məsələlərdən biri ondan ibarətdir ki, Rusiya daxildə baş verən bu narazılıqlar səbəbi ilə tərəfdaşlarından Almaniya üçün nəzərdə tutulan əməliyyatları bir neçə aylıq gecikdirməyi xahiş etsə də, İngiltərə və Fransanın təkidi almanların şərq sərhədlərindən xeyli üstünlük əldə etmələrinə gətirib çıxardı. Bu, ölkənin həm daxili, həm də xarici vəziyyətini daha da pisləşdirdi.
Sovet hakimiyyətinin ilk qoyduğu qanun bütün mülkədarların torpaqlarının müsadirə edilib kəndlilərə paylanması ilə nəticələnən Sülh və Torpaq haqqında qanun oldu. Leninin sosialistik ideyalarına əsasən, fəhlə və kəndli cəmiyyətin əsas təbəqəsini təşkil edirdi. Varlı mülkədarlara isə xalq düşməni imici verilmişdi.
Vladimir İliç Lenin
Vladimir İliç Ulyanov Simbirskdə xalq məktəbi inspektorunun – İlya Nikolayeviç Ulyanovun (1831-1886) ailəsində anadan olmuşdur. Onun atasının şəxsi (qeyri-irsi) dvoryanlığı var idi. Leninin ailəsi çoxmillətli idi və onun kökündə bir neçə millətlilik özünü daha qabarıq göstərir – çuvaş, kalmık, rus, alman, yəhudi, isveç.
1879-1887-ci illərdə təhsil aldığı Simbir gimnaziyasını qızıl medalla bitirmişdi. Daha sonra Kazan Universitetinin Hüquq fakultəsinə daxil olmuşdur. Tələbə hərəkatlarında iştirak etdiyi üçün Universitetdən xaric olunmuşdur.
Onun böyük qardaşı 1887-ci ildə III Aleksandra qarşı "narodovolçuluq"da ittiham olunub, edam edildi. Bəzi tarixçilərin yazılarına əsasən, Lenin məhz bu hadisədən sonra tarixi-sirli frazasını işlətdi – "Başqa cür hərəkət etmək lazımdır!".
1895-ci ilin dekabrında Lenin həbs edilir və Yenisen quberniyasının Şuşenskoe kəndinə 3 il müdətinə sürgün olunur. Lenin burada 1898-ci ilin iyulunda N.K.Krupskaya ilə evlənir, türmədə olduğu müddətdə yazdığı materiallar əsasında "Rusiyada Kapitalizmin inkişafı" adlı kitab yazır, bir neçə məqaləni tərcümə edir və onlar üzərində işləyir.
1900-cu ildə Leninin sürgünlük müddəti bitir. O, elə həmin il Rusiyanı tərk edir. Mühacirətdə olduğu müddətdə marksizmi təbliğ edən "İskra" ("Qığılcım") qəzetinin əsasını qoyur.
1905-1907-ci illər inqilabı Lenini İsveçrədə haqlayır. Lenin özgə soyadla Peterburqa gəlir və aktiv fəaliyyətə başlayır. Rusiyada qalmaq təhlükəli idi. 1906-cı ildə Finlandiyaya və oradan da 1907-ci ilin payızında yenidən xaricə çıxır.1908-ci ilin ilk günlərində Lenin İsveçrəyə qayıdır.
5 may 1912-ci ildə ilk leqal Bolşevik qəzeti olan "Pravda"-nın ("Həqiqət") ilk nömrəsi çıxır. Onun baş redaktoru faktiki olaraq Lenin idi. 1912-ci ilin sonlarından başlayaraq Avstriya-Macarıstanın ərazisində yaşamağa başlayır. Birinci dünya müharibəsi onu məhz bu yerdə haqlayır. Avstriya jandarmı Lenini çara şpionluqda ittiham edib tutur, lakin tezliklə buraxır. Qayıtdıqdan sonra Lenin "Başlanmış müharibə imperialist, hər iki tərəfdən ədalətsiz müharibədir və işçi qüvvələrinin maraqlarına uyğun deyil" fikri ilə çıxış etməyə başlayır.
1917-ci il fevral inqilabından (bu hadisə haqqında Lenin qəzetdən oxuyur) sonra Almaniya hökuməti Leninə bir qrup partiya silahdaşı ilə birlikdə İsveçrədən çıxıb Almaniya vasitəsi ilə Rusiyaya keçməsinə icazə verir. Lenin "Plomblanmış" deyilən vaqonda hərəkət edirdi-başqa sözlə ona və onun silahdaşlarına vaqonu sərhədə kimi tərk etmək qadağan olunmuşdu. Həmçinin alman hakimiyyəti çox gözəl bilirdi ki, Lenin kimdir və onun ideyaları qanlı vuruşmanı davam etdirmək niyyətində olan Rusiya üçün necə sosial partlayışa səbəb ola bilər. Hətta belə bir hipotez mövcuddur ki, məhz bu səbəbdən almanlar Leninə öz ərazilərindən sərbəst keçməyə icazə vermişlər.
Lenin Rusiyaya 3 aprel 1917-ci ildə çatır. Növbəti gün, 4 apreldə Lenin bolşeviklər qarşısında məruzə ilə çıxış edir. Bu çıxış tarixə "Aprel tezisləri" kimi düşür. Lenin burada burjua-demokratik inqilabından fəhlə, sosialist inqilabına keçid haqqında öz fikirlərini ifadə edir.
20 iyulda müvəqqəti hökumət Leninin həbsi haqqında əmr verir. O, bir müddət Petroqradda, daha sonralar 21 avqusta kimi Petroqraddan bir az aralıda – Razliv gölü ətrafında, oktyabrın əvvəllərinədək isə Finlandiyada gizlənməli olur.
4 oktyabr 1917-ci il Lenin Smolnıy şəhərinə gəlir və o vaxtki Petroqrad şurasının sədri L.D. Trotskiy ilə birlikdə inqilabi oyanışın birbaşa rəhbərliyi ilə məşğul olmağa başlayır.
A.F.Kerenskini hakimiyyətdən devirmək üçün Leninə 2-gün lazım oldu. Noyabrın 7-də Lenin Müvəqqəti hökumətin devrilməsi haqqında müraciət imzalayır. O, elə həmin gün keçirilmiş Sovetlərin II Ümumrusiya qurultayında sülh, torpaq və kəndli-fəhlə dövlətinin-başda özü olmaqla Xalq Kommissarları Şurasının qurulması haqqında Lenin dekretini qəbul edir.
İndi isə gələk bəzi tarixçilərin iddiasına, yəni Oktyabr İnqilabının sifarişçilərinə:
1-Aleksandr Parvus
Tarixi proseslərə birbaşa müdaxilə etsə də, kölgədə qalan şəxsiyyətdir. Bu şəxsiyyətlər bütün potensiallarını bu yolda xərcləsələr də, müasirləri tərəfindən unudulur və heç bir zaman xatırlanmır. Aleksandr Parvusu o vaxtlar inqilabın taciri adlandırsalar da, sonradan fəhlə hərəkatının düşməni elan etdilər. Parvus üzdə olan rus inqilabçılarının Avropa sosializmi məsələsində müəllimi sayılır. 1901-1902-ci illər ərzində Lenin və Krupskayanın görüşdüyü yeganə alman sosialisti idi. Onunla görüşmək üçün cütlük hətta Parvusun yaşadığı Şvabinq (Münhen) rayonuna da gedirdi. Bundan başqa Parvus Lev Trotski ilə də 1904-cü ildə bir neçə dəfə görüşüb. Aleksandr bolşevikləri maliyyələşdirir, pul əldə etmək üçün hər yola əl atırdı. O, həm də bolşeviklərin mənimsədikləri ideyaların müəllifi idi. Hakimiyyəti silah gücünə qəsb etmək fikri də ona məxsusdur.
2-Alman Baş Qərargahı
Rusiya inqilabının Alman Baş Qərargahı tərəfindən maliyyələşdirildiyi faktı bir çoxuna məlumdur. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz plomblu vaqon barədə də çox adam bilir. Hadisələr belə cərəyan edib: Aleksandr Parvus 1-ci dünya müharibəsinin başladığını öyrənəndə hiyləgər bir plana əl atır. Bu plana əsasən, alman qərargahı Rusiya inqilabına pul ayırır, daxili konfliktlərə başı qarışan Çar Rusiyası müharibədə iştirak etmir. Bu məqsədlə sosial-demokratlara, Ukrayna və Zaqafqaziya separatistlərinə, Finlandiya və Baltikyanı ölkələrdəki milliyyətçilərə maliyyə yardımı və dəstək verilir. Bundan başqa, Parvus geniş propaqanda ilə məşğul olmağı da təklif edir. Maliyyə sxemi dəqiqliklə işləndi. Parvusa məxsus olan və Kopenhagendə yerləşən şirkətinə alman hökumətindən pul köçürülür. Parvus bu pulun köməyi ilə Rusiyada qıt olan malları alır və imperiyaya göndərir. Bu malları Rusiyada Simenson adlı bolşevik qadın qəbul edir, sataraq əldə olunan pulları Leninə ötürürdü. Pul köçürmələri İsveçin "Nia Banken" bankı tərəfindən həyata keçirilirdi və bu qurum da Olaf Aşberqə məxsus idi. Alman baş qərargahı Parvusun şirkətinə 10 milyon mark pul ötürmüşdü. Bundan başqa bolşeviklərə cənab Moor, yəni alman agenti də pul ötürürdü.
3-Antanta
Rusiya inqilabı "Antanta" dövlətlərinin xeyrinə idi. Rusiyanın müharibədən sonrakı "bölgülərdə" iştirakı istənmirdi. Bundan başqa, İngiltərə və Fransa üçün müharibə avtoritar hakimiyyətə qarşı azadlıq mübarizəsi idi. Çar Rusiyasının müttəfiqlərin demokratik düşərgədə iştirakı ideoloji müharibə üçün mənfi cəhət idi. London qəzetləri Fevral İnqilabını "hərbi işdə qələbə" kimi qiymətləndirdi.
İngiltərə Rusiyada baş verən dəyişiklikləri diqqətlə izləyirdi. Əsas məqsəd lazım olan qüvvələrə zamanında yardım göstərmək və dəstəkləmək idi. Britaniyanın Rusiyadakı səfiri Byükenen hadisələrin inkişafına dair bütün məlumatları Londona ötürürdü. Nəticədə İngiltərə hökuməti bolşevikləri dəstəkləmək qərarını qəbul etdi. Müttəfiq dövlətlər müəyyən vaxta qədər hər iki tərəfi, yəni həm bolşevikləri həm də menşevikləri dəstəklədilər. Bu hadisələr nəticəsində Rusiya imperiyasının müflisləşməsi və parçalanması onların xeyrinə idi. Eyni zamanda, gəlirli qaynaqlara yol açdığı üçün inqilab İngiltərənin lehinə idi.
4-Neft oliqarxları
İnqilabı və bolşevikləri dəstəkləyən ən böyük faktorlardan biri də Bakı nefti idi. 1919-cu ilin noyabrında ingilislər Bakını və Batum limanına qədər olan dəmir yolunu işğal etdilər. İngilislərin hiyləsinə uyan gürcülər ruslara və könüllü orduya qarşı düşmən münasibəti bəsləməyə başladılar. Tiflisdə ruslara qarşı güclü nifrət yarandı.
Knyaz Aleksandr Mixayloviç bir kitabında qeyd edib: "Trotskiy yazır ki, deyəsən müttəfiqlər Rusiyanı İngiltərənin müstəmləkəsinə çevirmək istəyirlər. Bəyəm Trotski haqlı deyil? "Royal Dutch Shell" şirkətinin sədri ser Henrix Deterdinqin konspirasiyasına və ya Dizraeli-Bikonsfildin köhnə proqramına əsasən, Britaniya xarici işlər nazirliyi Rusiyaya öldürücü zərbə vurmaq istəyir və imperiyanın ərazilərini müttəfiq və vassallar arasında bölüşdürmək istəyir".
5-Uoll-strit
Oktyabr inqilabının maliyyələşdirilməsi məsələsində Almaniya baş qərargahı birinci yeri tutmur. Bu məsələdə liderliyi Uoll-strit həyata keçirib. Oktyabr inqilabının maliyyələşmə məsələsi birbaşa Lev Trotskinin adı ilə bağlıdır. O, inqilaba qədər Nyu-Yorkda yaşayıb. Onun Nyu-Yorkda sürücüsü və şəxsi avtomobili, evində isə soyuducu və tozsoran olub! O dövr üçün bu çox böyük dəbdəbə sayılırdı.
Sonradan ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun verdiyi 10 min dolları (indiki pul ilə 200 min dollar) götürərək, missiyasını həyata keçirmək üçün Amerikanı tərk edir. Uoll-strit maliyyəçiləri üçün Trotskiy öz adamları sayılırdı. Onun ABŞ və Avropada yaşayan qohumları milyonçu idi. Bu adamlar bolşeviklər və Qərb arasında ticarət münasibətlərini qaydaya salırdılar.
1918-ci ilin 1 may tarixində, qırmızı inqilabın bayram günlərində Rusiya ilə əməkdaşlıq və yardımlaşma məqsədi ilə Amerika liqası yaradıldı. Humanitar yardım adı altında Amerika iş adamları Rusiyaya səfər etdi. Rusiyadan köçürülən pulların məbləği çox yüksək idi. Pullar İsveç və Amerika banklarına ötürüldü. Varburq və Morqan tərəfindən idarə edilən "Amerika beynəlxalq korporasiyası" bolşeviklərlə ticarət əlaqələrini yaxşılaşdırmaq üçün fəaliyyətə keçdi. Maliyyə qurumları rus sərvətlərinin talan edilməsi qarşılığında misilsiz dividend alırdılar.
6-Mühafizəkarlar
Oktyabr inqilabının uğurlu alınmasında mühafizəkarların da rolu olub. Keçmiş monarxlar və monarxiyanın qeyri-rəsmi müxalifəti sayılan mühafizəkarlar 20-ci əsrin əvvəllərində ticarətdə böyük uğurlar qazanmışdılar. Məlumdur ki, inqilab Savva Morozov və digər ailələr tərəfindən dəstəklənirdi. Çünki, mühafizəkarlardan çıxan tacirlər və sənayeçilər ingilis həyatına alışmışdılar və ingilis sənayeçiləri ilə bağlanan gizli müqavilələri dəstəkləyirdilər. Rusiya bazarında tekstil və pambıqçılıq üzrə monopolistə çevrilən ingilis əsilli Knop, imperiya ərazisində 122 fabrik açmışdı. Bu fabriklər mühafizəkarlar tərəfindən idarə edilirdi. Hətta o dövrlərdə xalq arasında belə deyim yaranmışdı: "Kilsə olan yerdə keşiş, fabrik olan yerdə Knop var". Savva Morozov isə Kembricdə oxumuşdu və ingilis dilini mükəmməl səviyyədə bilirdi.
7-Rusiya xalqı
Əslində bir ölkədə xalq inqilab istəməsə, onu həyata keçirmək qeyri-mümkündür. Beynəlxalq sui-qəsd nəzəriyyələri, maliyyə mənbələri nə qədər güclü olsa da, bir faktı nəzərdən qaçırmaq lazım deyil ki, rus xalqı inqilaba hazır idi. Müharibədən və cəbhədən fərarilik, monraxiyadan narazılıq kimi faktorlar xalq arasında inqilab əhval-ruhiyyəsini artırırdı. Bu isə, Oktyabr İnqilabının uğurlu alınmasında həlledici rolu oynadı.
Ukrayna Mərkəzi Seçki Komissiyası prezident seçkilərinin birinci turunda xarici ölkələrdəki seçki məntəqələrində səsvermənin nəticələrini açıqlayıb.
AZƏRTAC MSK-nın saytına istinadla xəbər verir ki, xarici ölkələrdəki seçki məntəqələrindəki səsvermədə Petro Poroşenko birinci, Vladimir Zelenski ikinci yeri tutub. 101 məntəqədən 100 faiz seçki protokollarının hesablamalarına görə, Poroşenko 38,93, Zelenski 26,01, Anatali Qriçenko 10,64, İqor Smeşko 6,62, Ruslan Koşulinski 4,67, Yuliya Timoşenko 4,21, Yuri Boyko 3,91, Aleksandr Vilkul 1,80 faiz səs toplayıb. Digər namizədlər isə bir faizdən aşağı səs toplayıblar.
Qeyd edək ki, Ukraynada prezident seçkilərində seçicilərin 63,52 faizi səsvermədə iştirak edib. Bu da 18,82 milyon seçici deməkdir.
ABŞ-Türkiyə münasibətlərində yenidən gərginlik dönəmi hökm sürür. Belə ki, Ağ Evdən rəsmi Ankaraya yönəlik təzyiqlərin növbəti dəfə intensivləşməyə başladığı müşahidə edilməkdədir.
Məsələ ondadır ki, Türkiyənin Rusiyadan S-400 tipli zenit-raket kompleksləri almaq qərarı uzun müddətdən bəridir, Ağ Evlə rəsmi Ankara arasındakı münasibətlərdə böhranlı situasiya yaradıb. ABŞ Türkiyəni tamhüquqlu üzvlərindən olduğu NATO-nun standartlarına uyğun sayılmayan silah növləri almaq cəhdlərində suçlayır. Və bu böhran hər iki dövlət üçün qarşılıqlı münasibətlərin şərtlərini daha da ağırlaşdırır.
Ancaq ABŞ-ın bu məsələ ilə bağlı Türkiyəyə yönəlik ittihamları və təzyiqləri tamamilə əsassızdır. Çünki Türkiyənin Rusiyadan S-400 raketləri almaq qərarının arxasında kifayət qədər ciddi və önəmli səbəblər yatır.
Onlardan birincisi odur ki, ABŞ Türkiyəyə silah satışında rəsmi Ankaranın maraqlarına və istəklərinə qətiyyən əhəmiyyət vermək istəmir. Yəni Ağ Ev Türkiyənin hansı silahlara ehtiyacı olduğunu da məhz özünün müəyyənləşdirməsinə üstünlük verir. Və rəsmi Ankaranın Türkiyə Silahlı Qüvvələri üçün vacib hesab etdiyi silah növlərini bu qardaş ölkəyə satmaqdan yayınmağa çalışır.
Bunun bariz örnəyi vaxtilə Türkiyənin Suriya ilə sərhəd bölgələri raket hücumuna məruz qalarkən ABŞ və Qərbin verdiyi qeyri-adekvat reaksiyadır. Belə ki, Türkiyənin Suriya istiqamətindən hərbi təcavüzə məruz qaldığı həmin dönəmdə NATO öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə həvəs göstərmədi və Türkiyəni doğru-düzgün müdafiə etmədi.
Yalnız rəsmi Ankaranın Türkiyə üçün NATO-nun öz əhəmiyyətini itirə biləcəyi ilə bağlı sərt xəbərdarlığından sonra situasiya nisbətən dəyişməyə başladı. Belə ki, sərhəd bölgələrinin müdafiəsini təmin etmək üçün “Patriot” raketləri müvəqqəti olaraq, Türkiyəyə icarəyə verildi.
Amma icarə müddətində Türkiyə hərbçiləri “Patriot” raketlərinin yaxınlığına belə, buraxılmadı. Yəni bu raket sistemləri onları Türkiyənin sərhəd bölgələrində quraşdıran qeyri-türk mənşəli NATO mütəxəssisləri tərəfindən idarə olundu.
Eyni zamanda, icarə müqaviləsinin müddəti bitdikdən sonra Türkiyənin külli miqdarda icarə haqqı ödədiyi raket sistemlərini söküb, geri apardılar. Yəni Türkiyə külli miqdarda para xərcləsə də, yenidən silahsız qaldı.
Belə anlaşılır ki, ABŞ və Qərb Türkiyəyə bu tipli önəmli silahları satmaq istəmir. Ən yaxşı halda parasını alıb, müvəqqəti icarəyə verirlər. İcarə müddəti bitdikdən sonrasa, Türkiyəni yenidən bu önəmli silah növlərindən məhrum buraxırlar.
Türkiyənin Rusiya silahlarına üstünlük verməsinin ikinci önəmli səbəbi isə ABŞ və Qərbin satdığı əksər silahlarda xüsusi nəzarət cihazlarının quraşdırılmasıyla bağlıdır. Yəni Türkiyə həmin silahlardan ABŞ və Qərbin maraqlarının ziddinə olacağı təqdirdə, heç bir xarici düşmənə qarşı istifadə edə bilməz. ABŞ və Qərbin “dostları”yla Türkiyənin düşmənlərinin müəyyən paralellik təşkil etdiyini nəzərə aldıqdasa, bu, rəsmi Ankara üçün həm arzuolunmaz, həm də kifayət qədər təhlükəli amildir.
Çünki Türkiyənin ABŞ və Qərbdən satın aldığı strateji silah növlərindən sərbəst istifadəyə cəhd edildiyi təqdirdə, həmin silahlar xüsusi nəzarət cihazları vasitəsilə dərhal ya istifadəyə yararsız vəziyyətə salınır, ya da ümumiyyətlə, məhv edilir. Türkiyədə F-16 tipli savaş təyyarələrinin və hərbi helikopterlərin vaxtaşırı anlamsız şəkildə qəzaya uğraması halları məhz bununla izah edilir.
Nəhayət, üçüncü önəmli səbəb ABŞ və Qərbin satdığı silahların, analoji Rusiya silahlarından qat-qat baha olmasıyla bağlıdır. Bu baxımdan, ABŞ-ın bütün etirazlarına baxmayaraq, Türkiyə həm ucuz, həm də məhz yalnız özünün nəzarətində olacaq silahlara sahiblənmək istəyində tamamilə haqlıdır.
Bunları nəzərə aldıqda, ABŞ-ın bütün təhdid və təzyiqlərinə baxmayaraq, Türkiyənin Rusiyadan S-400 zenit-raket kompleksləri almaq qərarından vaz keçə biləcəyi hələlik qətiyyən inandırıcı görünmür. Üstəlik, Ərdoğan hakimiyyəti də xarici təzyiqlərə boyun əyməyə həvəsli siyasi qüvvə olmadığından, ABŞ-ın öz istəyinə nail ola biləcəyi ilə bağlı ehtimal o qədər də real təsir bağışlamır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyə artıq S-400 raketlərinin alınması məqsədilə Rusiya ilə hərbi ticarət müqaviləsi imzalayıb. Və həmin müqaviləyə uyğun olaraq, Rusiya öz öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi istiqamətində xüsusi canfəşanlıq göstərir.
Hətta Rusiya S-400 raketlərinin ilk partiyasını artıq bu ilin iyul ayında Türkiyəyə göndərmək öhdəliyini də öz üzərinə götürüb. Kremlə yaxın dairələrin son açıqlamalarına inansaq, Rusiya bu müqavilə üzrə öz öhdəliklərinə sadiq qalmaqda israrlıdır. Çünki həmin dairələr S-400 raketlərinin sifarişçiyə təhvil-təslim prosesinin Türkiyə ilə anlaşmada nəzərdə tutulmuş qrafikə uyğun şəkildə reallaşdırılacağını xüsusi olaraq qabardırlar.
Belə anlaşılır ki, bu hərbi-ticari əməkdaşlıqdan geriyə dönüş ehtimalı yoxdur. Və ABŞ-ın xoşuna gəlməsə də, bu hərbi müqavilə istənilən halda yerinə yetiriləcək.
Düzdür, rəsmi Ankara ilə Kreml arasındakı bu hərbi alış-veriş ABŞ-Türkiyə münasibətlərini daha da gərginləşdirə bilər. Ancaq bu gərginlikdən Ağ Evin itirə biləcəkləri Türkiyə ilə müqayisədə daha çoxdur.
Məsələ ondadır ki, Ağ Ev təzyiqləri daha da artırarsa, ABŞ Türkiyəni bir müttəfiq dövlət olaraq, tamamilə itirə bilər. Hər halda Türkiyənin Rusiya ilə münasibətlərinin son illərdə ən yüksək səviyyəyə çatdığını nəzərə aldıqda, bu ehtimal qətiyyən istisna deyil.
Ona görə də, bundan sonrakı situasiyanı formalaşdıracaq əsas şərtlər daha çox ABŞ-ın atacağı addımların məzmunundan birbaşa asılı qalmış kimi görünür. Halbuki Ağ Evin son davranışları ABŞ-Türkiyə münasibətlərinin inkişafına cəhd göstərildiyini qətiyyən sezdirmir.
Əksinə, Ağ Ev hələ də rəsmi Ankaraya təzyiq göstərməklə Türkiyəni ram edə biləcəyinə ümid bəslədiyini sezdirir. Və hazırda Ağ Ev Türkiyəyə qarşı əsasən iki istiqamət üzrə basqı qurmağa çalışır.
Birinci istiqamət maliyyə-iqtisadi faktorları Türkiyənin əleyninə çevirmək cəhdləriylə bağlıdır. Belə ki, son günlərdə Türkiyədə dolların lirəyə münasibətdə kursunun yenidən yüksəlişə keçdiyi müşahidə edildi. Türkiyədəki bələdiyyə seçkiləri ərəfəsində bununla rəsmi Ankaraya müəyyən üstüörtülü mesajlar verilmiş oldu.
Ancaq rəsmi Ankaranın reaksiyası Ağ Evin ümidlərini qətiyyən doğrultmadı. Belə ki, rəsmi Ankara Ağ Evlə anlaşmaq əvəzinə ABŞ-a Türkiyədə dolların bahalaşdırılmasına yardım etmiş maliyyə-iqtisadi oyunçulara açıq və sərt məzmunlu xəbərdarlıq etməyi üstün tutdu.
Nəticədə rəsmi Ankaranın dolların süni şəkildə bahalaşdırılmasında rol alan yerli maliyyə-iqtisadi dairələrin seçkidən sonra hüquqi sorğuya çəkiləcəyini bəyanlamasından dərhal sonra birjalardakı böhranlı situasiya nisbətən normallaşmağa başladı. Yəni bu istiqamət üzrə təhlükə hələlik sovuşdurulmuş kimi görünür.
İkinci istiqamətə gəldikdəsə, burada Ağ Ev daha çox hərbi-ticari sanksiyaları ön plana çəkməyə çalışır. Belə ki, Ağ Ev rəsmi Ankaranın Rusiyadan S-400 raketlərinin alınmasından imtina etməyəcəyi təqdirdə, Türkiyəni ABŞ-la ortaq F-35 tipli savaş təyyarələrinin istehsalı layihəsindən kənarlaşdıracağı ilə hədələyir. Həmin layihəyə görə, rəsmi Ankaranın maliyyələşdirməsi ilə bəlli sayda F-35 savaş uçaqları istehsal olunaraq, Türkiyəyə təhvil verilməlidir.
Bəzi məlumatlara görə, rəsmi Ankara bu layihə üzrə öz öhdəliyini artıq yerinə yetirib, yəni ödəməli olduğu maliyyəni istehsalçının hesabına köçürüb. Ona görə də indi ABŞ-ın layihəni ləğv etməsi, ortada hər iki tərəfin imzaladığı hərbi-ticari müqavilə mövcud olduğundan həm də beynəlxalq hüquq pozuntusu sayıla bilər.
Göründüyü kimi, vəziyyət kifayət qədər gərgin olmaqla yanaşı, atılan addınlar da qəlizdir. Amma ABŞ-ın hərbi dairələrindən gələn son açıqlama da böyük maraq doğurur. Çünki həmin açıqlamada Türkiyənin ABŞ-dan “Patriot” raketlərini satın almasının Ağ Ev üçün böyük önəm daşıdığı xüsusi olaraq, vurğulanır. Və xahiş vurğusu sezilən bu açıqlama müəyyən mənada, ABŞ-ın Türkiyə kimi önəmli silah alıcısının itirilməsi təhlükəsindən ciddi narahatlığını biruzə verir.
Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, rəsmi Ankaranın geri çəkilərək, daha ucuz S-400 raketlərinin əvəzinə ikiqat para ödəməklə ABŞ-dan “Patriot”ları alacağı o qədər də inandırıcı görünmür. Bu isə o anlama gəlir ki, rus S-400 raketləri hələlik “Patriot”ları silah bazarında vurmuş kimi görünür.
Ona hesab etmək olar ki, ABŞ-Türkiyə münasibətlərində gərginliyin artma ehtimalının önü açıqdır. Yəqin ki, bu ehtimalın qarşıduran tərəflər arasındakı münasibətləri hansı istiqamətlərə götürə biləcəyi yaxın aylarda aydınlaşmağa başlayacaq.
Birləşmiş Ştatlar istehsalı olan “F-35” tipli qırıcılar hərbi əməliyyatların aparılması üçün uyğun deyil. Sputnik Azərbaycan “Vif”-ə istinadən xəbər verir ki, bu nəticəyə Birləşmiş Ştatların qeyri-hökumət təşkilatı olan “Project On Government Oversight” (POGO) gəlib.
Ekspertlər vurğulayıb ki, “F-35” tipli qırıcılar azömürlü konstruksiyaya, aşağı atış dəqiqliyə malikdir. Həmçinin bu tip təyyarələrin kiberhücumdan müdafiə səviyyəsi o qədər də yüksək deyil.
Qeyd edək ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Rusiya ilə “S-500” zenit raket komplekslərinin alınmasına dair müqavilənin bağlanmasını istisna etməyib. Türkiyə lideri vurğulayıb ki, “S-400” zenit raketləri ilə bağlı müqavilə artıq bağlanıb və geri addım atıla bilməz.
“Hər şey razılaşdırılıb – kredit şərtlərindən birgə istehsala qədər. İmzalar atılıb, geri addım atıla bilməz. Bu, əxlaqsızlıq olardı. Ümid edirəm ki, biz “S-400”-ün ilk partiyasını iyulda alacağıq. Ola bilsin ki, “S-400”-lərdən sonra biz “S-500″-lərlə bağlı variantları nəzərdən keçirdik” – Ərdoğan bildirib.
Xatırladaq ki, martın 6-da ABŞ Dövlət Departamenti Türkiyəni sanksiyalarla hədələyib. Belə ki, Birləşmiş Ştatlar, Rusiyadan “S-400” alarsa, Türkiyəyə sanksiyalar tətbiq edəcəklərini açıqlayıb.
ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin müavini Robert Palladino Türkiyənin Rusiyadan “S-400” almasına münasibət bildirib. O, ABŞ-ın “S-400” məsələsində mövqeyinin dəyişmədiyini və Türkiyənin Rusiyadan bu sistemləri almaq cəhdinin ABŞ-ı ciddi şəkildə narahat etdiyini dilə gətirib.
“Havadan müdafiə sistemi məsələsində Türkiyə ilə bərabər işləməyə hazırıq və Türkiyənin qiymətləndirməsi üçün “Patriot” və digər sistemləri təklif edirik. Türkiyənin “S-400” alması Ankaranın “F-35″ qırıcılarının 5-ci nəsil proqramının yaradılmasında iştirakına yenidən baxmağımıza səbəb olacaq. Bundan əlavə, gələcəkdə Türkiyəyə silah tədarükü imkanları sual altına düşəcək” – amerikalı sözçü vurğulayıb.