Onun sözlərinə görə, Heydər Əliyev 20 il bundan əvvəl dünyasını dəyişsə də, onun iz qoyduğu strateji xətt davamçısı İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilir: "Bu gün bir çoxları vaxtilə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə SSR-nin ən yaxşı inkişaf etmiş universitetlərində təhsil alıb Azərbaycana qayıdıblar. Onlar indi də Azərbaycanın bir sıra sahələrində rəhbərlik edirlər".

Rasim Musabəyov sözlərinə belə davam edib: "Düşünürəm ki, Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Heydər Əliyevin xidməti ondan ibarəti idi ki, Azərbaycanı vətəndaş müharibəsindən qorudu, separatizmin yayılmasının qarşısını aldı və Azərbaycanda möhkəm idarətetməni tətbiq etdi. Neft kontraktları, balanslaşdırılmış xarici siyasət, müharibənin dayandırılması hamısı sonda ona gətirib çıxardı ki, Azərbaycan bu gün qalib və qüdrətli dövlətə çevrilib. Bunun bünövrəsi isə Heydər Əliyev tərəfindən həm sovet dönəmindən, həm də hakimiyyətə növbəti dəfə qayıtdıqdan sonra qoyulub. Allah Ulu Öndərimizə qəni-qəni rəhmət etsin".

Onun sözlərinə görə, 1990-cı illərin əvvəllərində dövlətçilik, dövlət, cəmiyyət münasibətlərində təəssüf ki, medianın roluna o qədər də önəm verilmirdi: “Bir növ müstəqil Azərbaycanın ilk illərində media xaotik bir prosesin içində özünü təsdiqləməyə başlamışdı. Amma bunun ömrü çox uzun olmadı, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra müəyyənləşdirdi ki, medianı müstəqil, suveren, demokratik dövlət quruculuğu proseslərindən kənarda saxlamaq olmaz, media həm dövlətin, həm də ictimaiyyətin mənafelərinin müdafiəçisi kimi bu prosesdə fəal iştirak etməlidir. Ona görə də Ulu Öndər medianı dövlətin siyasi himayəsinə alınması, media orqanlarının iqtisadi dayaqlarının möhkəmləndirilməsi və jurnalistlərin sosial hüquqi müdafiəsi üçün lazım olan ilk addımları atdı. Ölkədə ilk dəfə olaraq senzura ortadan qaldırıldı. Bu bəzilərinin gözlədiyi kimi heç də söz, ifadə və mətbuat azadlığı sahəsində xaosa gətirib çıxartmadı. Senzuranın olmadığı şərait heç də xaosun başlanğıcı deyil, əksinə bu hər bir media orqanının və jurnalistin dövlət və ictimaiyyət mənafeləri baxımından daha da məsuliyyətli fəaliyyət göstərməyə dəvət edən mexanizm idi. Buna görə senzuranın ləğv olunması ölkədə məsuliyyətli media strukturlarının və jurnalistlər ordusunun yaranmasına öz təsirini göstərdi.

A.Quliyev bildirib ki, Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründə bir sıra media orqanlarının iqtisadi cəhətdən möhkəmləndirilməsi üçün addımlar atıldı, nəşriyyatların borcları qarşılandı, jurnalistlərin həvəsləndirilməsi, təltif olunması baxımından müəyyən bir ənənənin başlanğıcı qoyuldu: “Sonrakı proseslər də məhz Heydər Əliyevin 1990-cı illərin ortalarından başlayaraq gördüyü işlərin davamı idi. Bu gün cəsarətlə deyə bilərik ki, dövlətin mediamıza dəstəyi, jurnalistlərə himayəsi, dövlət quruculuğunda medianın nüfuzlu bir instituta çevrilməsi, medianın inkişafı və idarəçiliyinin qannunvericilik bazasının möhləmkəndirilməsi, medianın inkişafına dövlətin dəstəyinin institutlaşması hazırkı reallıqlar kimi qəbul olunsa da bütün bunların kökü məhz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Ulu Öndərin əsasını qoyduğu mediaya və jurnalistlərə dəstək siyasəti bu gün də davam edir, təkmilləşdirilir. Bir sözlə Heydər Əliyevin dövlətçilik tarixində medianın rolunun xüsusi bir status halına salınmasında böyük xidmətləri var”.

Bunu SİA-ya açıqlamasında əmlak məsələləri üzrə ekspert Ramil Qasımzadə deyib.

Ekspertin sözlərinə görə, əmlak qeyri-yaşayış sahələri üzərində inşa olunubsa bu torpağın özəlləşdirilməsi üçün vətəndaşlara imkanlar yaradılır: “Həmin torpaq sahəsinin dəyəri müəyyən edilir. Sonrasında həmin vətəndaşa onun ya icarəyə götürülməsi, ya da mülkiyyətinə keçirilməsi üçün təklif irəli sürülür. Bununla bağlı vətəndaşa bildirişlər də yönləndirilir.

R.Qasımzadə bildirib ki, əgər həmin vətəndaş o torpaq sahəsini özəlləşdirməyə yaxud, icarəyə götürməyə razılaşırsa bu Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən təmin olunur: “Yox əgər bu vətəndaşı qane etməsə o zaman imtina verir və həmin torpaq sahəsi hərraca çıxarılır. Hərrac vasitəsilə torpaq sahəsinin satışı yaxud icarəyə verilməsi təmin olunur”.

- 70-dən çox ölkədə təxminən 4,2 milyard insanın iştirak edəcəyi seçkilər keçiriləcək. Bu seçkilər dünyada demokratiyanın vəziyyətini müəyyən edəcək;
- Donald Trampın ABŞ seçkilərində mümkün qələbəsinin dünya üçün nəticələri;
- Avropanın Ukraynaya dəstəyi, xüsusən Tramp ABŞ seçkilərində qalib gəlsə və Vaşinqtonun Kiyevə yardımını azaldacaq;
- Yaxın Şərq: regionda münaqişə böyüyəcək, yoxsa sülh üçün yeni şans verəcək;
- “Çoxqütblü pozğunluq”: Amerikanın “birqütblü anı” bitdiyi üçün dünya yeni münaqişələrə hazırlaşır;
- İkinci soyuq müharibə. Bunun ilkin şərtləri Çinin artım templərinin yavaşlaması və Tayvan ətrafında gərginliyin artması fonunda ABŞ-ın qabaqcıl texnologiyalara çıxışının davamlı məhdudlaşdırılması ola bilər;
- Təmiz enerjiyə keçid yeni “yaşıl” super güclər yaradır və enerji resurslarının xəritəsini yenidən cızır;
- Dünyada iqtisadi qeyri-müəyyənlik əsasən Çin iqtisadiyyatının deflyasiyaya düşməsi ehtimalı ilə bağlı olacaq;
- Süni intellekt reallığa çevrilir – bunun nəticələrini hələ də proqnozlaşdırmaq çətin deyil;
- Bəlkə də dünya Paris Olimpiadasından, ayın ətrafında uçuşlardan və kişilər arasında Kriket üzrə Dünya Kubokundan həzz alarkən ideoloji fərqlər bir kənara qoyulacaq.

Trampın qələbəsi və…

Bir qəzet yazısında 10 tendensiyanın hamısını nəzərdən keçirmək və şərh etmək mümkün deyil. Amma iki fövqəldövlətlə - ABŞ və Çinlə bağlı olanlar, şübhəsiz ki, əsas maraq doğurur. 70 ölkədə 4,2 milyard insanın seçkilərə cəlb olunduğu nəticə, son illərdə dünyanın müxtəlif yerlərində ağır zərbələrə məruz qalan demokratiyanın vəziyyətini həqiqətən sınaqdan keçirəcək. Mərkəzi hadisə, şübhəsiz ki, ABŞ seçkiləri olacaq. Artıq bu gün çoxları Trampın onlar üzərində mümkün qələbəsinin nəticələrindən narahat olmadan danışır. “The Economist” başqa bir materialda qeyd edir ki, o, qalib gəlsə, qisas, iqtisadi proteksionizm və teatral ekstravaqant sövdələşmələr istəyi ilə məhdudlaşmayacaq. Və buna görə də Trampın ikinci müddətinin perspektivinin bir çox ölkələrin hökumətlərini və parlamentlərini ciddi şəkildə narahat etməsi təəccüblü deyil. Amma həftəlik yazır ki, Tramp öz ölkəsi üçün ən böyük təhlükədir. Düşmənlərinin arxasınca Tramp məhkəmələr və Ədliyyə Departamenti də daxil olmaqla, onun yolunda dayanan istənilən quruma qarşı müharibə aparacaq.

Trampın gələn il qələbəsi xaricdə dərin nəticələrə səbəb olacaq. Çin və dostları Amerika demokratiyasının iflasa uğramasına sevinə bilərlər. Tramp ABŞ-da qanuni prosesi və vətəndaş hüquqlarını tapdalasa, onun diplomatları onları xaricdə tanıtmaqda çətinlik çəkəcəklər. Qlobal Cənub Amerikanın “doğru şeyi et” çağırışlarının əslində ikiüzlülük məşqi olduğuna dair şübhələrini təsdiqləyəcək.

İlk mandatı zamanı Tramp proteksionist ticarət siyasəti ilə dünyanı şoka saldı. İkinci müddətə seçiləcəyi təqdirdə Trampın proteksionist instinktlərinin heç bir şəkildə məhdudlaşdırılmayacağı şübhəsizdir. Onun ticarət və iqtisadi siyasəti əvvəlkindən daha dağıdıcı ola bilər. Onun komandası artıq bütün idxala 10 faizlik tariflər tətbiq etməyi düşünür ki, bu da hazırkı orta səviyyədən üç dəfə çoxdur. Bu, hələ də bütün dünyada müşahidə olunan beynəlxalq ticarətin universal qaydalarına ölümcül zərbə vurmaq təhlükəsi yaradır.

Tramp çox güman ki, Avropa ilə hesablaşmaya davam edəcək. “Ukraynada müharibəni bir gündə bitirmək” kimi özünə inamlı bəyanatlarının arxasında Brüssel Vaşinqtonun lazım gələrsə, alyans daxilində alyans daxilindəki öhdəliklərindən əl çəkəcəyi təqdirdə NATO-nun dağılması təhlükəsini görür. Yaxın Şərqdə Tramp çox güman ki, Fələstinə dəstək üçün universitet solçularının nümayişlərinə məhəl qoymadan İsraili qeyd-şərtsiz dəstəkləyəcək.

Bir çox müşahidəçilər hesab edir ki, Trampın ikinci dönəmi birinci dönəmdə olmadığı kimi dönüş nöqtəsi ola bilər. O, qalib gəldikdən sonra güclə bağlı ən dağıdıcı instinktlərinə sərbəstlik verəcəkdir. Və Amerika ən pisinin qabaqda olduğunu bilə-bilə ona səs versə, onun dünyadakı mənəvi nüfuzu aşağı düşəcək.

Çinə gəlincə, tendensiyalardan birinə görə, onun mümkün deflyasiyaya doğru sürüşməsi qaçılmaz olaraq dünyada iqtisadi qeyri-müəyyənliyi artıracaq. Çin iqtisadiyyatı son illərdə aydın yavaşlama əlamətləri göstərdi. İyulda qiymətlərdə azalma, eləcə də ixrac və idxalda azalma qeydə alınıb. Bəzi ekspertlərin fikrincə, ölkənin iqtisadi vəziyyəti pisləşir və Çin iqtisadiyyatı gözlənildiyi kimi 2030-cu ilə qədər Amerika iqtisadiyyatını geridə qoya bilməyəcək. Çin artıq 1990-cı illərin əvvəllərində iqtisadi durğunluqla üzləşmiş “itirilmiş onilliklər” dövrünə qədəm qoyan Yaponiya ilə müqayisə edilir. Mövcud vəziyyətdə Pekinin yeni inkişaf sürücülərinə ehtiyacı var. Çox güman ki, onları yalnız kənarda tapmaq olar.

Bu baxımdan təəccüblü deyil ki, San-Fransiskoda bu yaxınlarda keçirilən APEC sammiti çərçivəsində Si Tszinpin təkcə Cozef Baydenlə deyil, həm də Amerika biznesi ilə görüş keçirərək, onları Çinə sərmayə qoymaqda maraqlandırmağa çalışıb. Pekin tam dərk edir ki, xarici tərəfdaşlar arasında yalnız ABŞ və onun biznesi durğunluq tendensiyası ilə Çində mövcud iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmağa qadirdir. Çin bazarı yavaşlamağa başlasa, bu həm ABŞ-a, həm də digər ölkələrə təsir edəcək. Ancaq bu, ən çox Rusiyaya təsir edə bilər, çünki bu gün Çin onun üçün əsas xarici iqtisadi tərəfdaşa çevrilib. Çin isə yavaşlasa, əmtəə qiymətləri aşağı düşəcək ki, bu da Rusiya üçün aşkar problemlər yaradacaq.

Siyahıdakı sonuncu tendensiya nikbinliyin orta dozasını təmin edir. Bununla belə, Olimpiya Oyunları, Kriket üzrə Dünya Kuboku və Aya mümkün uçuşlar vaxt məhdud hadisələrdir. Ona görə də qlobal barışığa ümid edənlərin, təəssüf ki, çox şansları yoxdur.

Amerikalılar təşvişə düşüblər

ABŞ-ın Hind-Sakit Okean regionunda gücünün proyeksiyası ilə bağlı Qərb proqnozları tez-tez Tayvan üzərində dənizdə toqquşmalar nəticəsində Çin və ABŞ arasında müharibənin başlanmasının amerikalılar üçün tutqun ssenarisini təsvir edir. Amma son vaxtlar başqa ssenarilər ortaya çıxıb. Məsələn, Çin hökumətinin daxili qeyri-sabitliyi nəticəsində Hind-Sakit Okean regionunda Çin təsirinin dağılması nəzərdə tutulur. Yaxud SSRİ-nin dağılması ilə müqayisə edilə bilən regional dağılma nəticəsində. Bu cür ssenarilər regionda ABŞ-ın doldurmağa hazır olmalı olduğu bir güc boşluğu yaradır.

Hind-Sakit Okean regionunda müharibə perspektivi geosiyasətçilər və elmi fantastika yazıçıları tərəfindən dəfələrlə təsvir edilmişdir. Lakin bu, həqiqətən də kabus ssenarisi olardı, Qərb ekspertləri deyirlər. ABŞ və Çin arasında açıq müharibə 21-ci əsrdə nüvə gücləri arasında ilk birbaşa qarşıdurma olacaq. Bu, hər iki gücün “qeyri-kinetik” (enerji, kiber, informasiya) müharibəsinə başlama riskini xatırlatmaq deyil. Hadisələrin belə inkişafı ehtimalı mövcuddur, baxmayaraq ki, bu gün çox da böyük deyil. Birincisi, hər iki güc “qarşılıqlı təminatlı məhv” doktrinasını formalaşdıran Soyuq Müharibə dövründə nüvə müharibəsinin qarşısının alınması nəzəriyyələri ilə yaxşı tanışdır. Amerika ənənəsində bu fikirlər Henri Kissincerin Nüvə Silahları və Xarici Siyasət və ya Tomas Şellinqin Silahlar və Təsiri kimi klassik əsərlərdə inkişaf etdirilir. Dünyadakı elm adamları, hərbi liderlər və siyasətçilər ümumiyyətlə, yaxşı başa düşürlər ki, nüvə təhlükəsi dünya liderlərinin əllərini qırmızı düymələrdən uzaqlaşdırır.

Noyabr ayında prezident Si Cinpin və prezident Co Bayden San-Fransiskoda Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (APEC) sammitində görüşdülər. Münasibətlərdə istiləşmənin açıq əlamətləri olmasa da, Amerika mətbuatının ümumi tonu orta dərəcədə optimist olaraq qalır. Si Cinpin hazırda amerikalı ekspertlərə Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada kommunist hakimiyyətinin dağılmasına göz yuman Sovet lideri Mixail Qorbaçovu xatırladır. Amerikada qeyd edildiyi kimi, Si Cinpin dövründə Çin gücünün tədricən azalmasının “yol xəritəsi”nin necə görünə biləcəyini anlamaq üçün ƏMH ölkələrinin keçdiyi tarixi yolu izləmək kifayətdir.

Bununla belə, belə optimizm yanlış istiqamətə yönələ bilər. Tarix heç vaxt sözün əsl mənasında təkrarlanmır, amma çox tez-tez qafiyələnir. Amerika mətbuatı qeyd edir ki, Sovet İttifaqının dağılmasının nəticələri yenidən oxumağa dəyər bir dastan deyil. Buna görə də, Amerika siyasətçiləri bu ssenarini də nəzərdən keçirməlidirlər: Çinin gücünün mümkün süqutu və bu çöküşün son nəticədə gətirə biləcəyi təhlükələr.