2020-ci ildəki İkinci Qarabağ müharibəsində Ermənistanın məğlubiyyətindən sonra Qərb bu ölkəni öz təsir dairəsinə daxil etmək üçün fəal addımlar atmağa başladı. Bu addımlar Rusiya mövqelərini Cənubi Qafqazda zəiflətmək və Ermənistan vasitəsilə Azərbaycana təzyiq göstərmək məqsədini daşıyır. 2023-cü ildə Avropa İttifaqı Ermənistana 2,6 milyard avro maliyyə yardımı ayırdı. Rəsmi olaraq bu vəsait demokratik islahatların dəstəklənməsi məqsədi daşısa da, analitiklər bu yardımı Aİ-nin regiondakı təsirini artırmaq üçün strateji investisiya hesab edirlər. Fransız ekspert Silven Şarl bu yardımı Ermənistanın Moskvadan asılılığını azaltmaq və Brüsselə, Vaşinqtona daha əlverişli şərtlər diktə etmək məqsədini güddüyünü qeyd edir.

ABŞ-nin yüksək vəzifəli şəxslərinin regiona səfərləri, məsələn, Nensi Pelosinin 2022-ci il səfəri bölgədə Rusiyanın təsirindən narahatlıq doğurdu. Eyni zamanda, ABŞ və Aİ Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müşahidə missiyalarının yerləşdirilməsini təşviq edir. Belə addımlar Rusiya sülhməramlılarının rolunu azaltmaq və Moskvanı münaqişənin əsas vasitəçisi mövqeyindən uzaqlaşdırmaq məqsədi güdür. Qərb Ermənistanla iqtisadi və hərbi dəstək proqramlarını genişləndirərək, NATO ilə əməkdaşlıq əlaqələrini möhkəmləndirir.

Fransa, Ermənistanın əsas beynəlxalq lobbiçisi kimi çıxış edir. Paris, Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişi təşəbbüslərini ardıcıl şəkildə bloklayır, Ermənistanın ərazi iddialarını dəstəkləyir və Azərbaycanın təşəbbüslərini əngəlləmək üçün Avropa İttifaqına təzyiq göstərir. Fransa həmçinin, Zəngəzurda Ermənistanın ətraf mühiti məhv edən siyasətinə göz yumduğu halda, Qarabağda rəsmi Bakının fəaliyyətini kəskin şəkildə "tənqid edir". Emmanuel Makronun Ermənistanı Cənubi Qafqazda demokratiyanın son qalası kimi təqdim etməsi bu ikili standartların açıq göstəricisidir.

Ermənistan təhlükəsizlik məsələlərində uzun müddət Moskvadan asılı olsa da, son dövrlərdə strateji prioritetlərini dəyişmək istəyini nümayiş etdirir. 2023-cü ilin sentyabrında Ermənistan NATO ilə birgə hərbi təlimlər keçirdi və KTMT tədbirlərində iştirakdan imtina etdi. Bununla yanaşı, Ermənistan Rusiya ilə hərbi müqavilələrini uzatmaqdan imtina edərək, Qərbə inteqrasiyanın yeni mərhələsinə qədəm qoydu.

Gürcüstan da Qərbin Cənubi Qafqaz strategiyasında mərkəzi rol oynayır. Coğrafi mövqeyi və Qərbə yönəlmiş siyasi kursu ilə Gürcüstan ABŞ və Aİ üçün əsas hədəfə çevrilib. Qərb burada təsirini artırmaq üçün müxalifəti dəstəkləyir, küçə etirazlarını maliyyələşdirir və Gürcüstan hökumətinə təzyiq göstərir. "Gürcü Arzusu" partiyasının balanslı siyasəti Qərbin narazılığına səbəb olub. ABŞ və Aİ-nin dəstəklədiyi "Vahid Milli Hərəkat" partiyası isə Gürcüstanın NATO-ya sürətli inteqrasiyasını təşviq edir.

2022-ci ildə Gürcüstanın Ukraynadakı müharibədən sonra Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmaqdan imtina etməsi, Qərbin kəskin tənqidinə səbəb olub. Vaşinqton və Brüssel Tbilisini "demokratik dünyaya" kifayət qədər həmrəylik göstərməməkdə ittiham edir. 2023-cü ilin yazında müxalifət "xarici agentlər" haqqında qanuna qarşı genişmiqyaslı nümayişlər təşkil etdi, Qərb bu qanunu "anti-demokratik" adlandırdı. Halbuki, oxşar qanunlar ABŞ və Avropa ölkələrində də mövcuddur.

Qərbin Gürcüstan və Ermənistandakı təsiri regionda daxili parçalanmaları daha da dərinləşdirirək siyasi qeyri-sabitlik riskini artırır. Sözügedən müdaxilələr, əgər ölkələr Qərbin siyasi tələblərini yerinə yetirməsələr, onları qeyri-sabitliyə sürükləmək məqsədini daşıyır.

Aşkar görünür ki, Cənubi Qafqazda Qərbin həyata keçirdiyi geosiyasi strategiya, yalnız Ermənistan və Gürcüstanın daxili siyasətinə təsir etmir, həm də regionda uzunmüddətli sabitliyi təhlükə altına alır. Azərbaycan isə bu mürəkkəb şəraitdə balanslaşdırılmış diplomatik kursu və milli maraqlarını müdafiə etmək qabiliyyəti ilə regionun gələcəyində həlledici rol oynayan əsas aktor kimi çıxış edir.

Cənubi Qafqazda geosiyasi mübarizə getdikcə daha gərgin bir xarakter alır. Qərbin bu bölgədəki təsirini gücləndirmək üçün iqtisadi yardım, infrastruktur layihələri və siyasi təzyiqdən istifadə etməsi regionun daxili dinamikasına və geosiyasi balansına ciddi təsir göstərir. 2022-ci ildə Avropa İttifaqı Gürcüstana 1,2 milyard avro maliyyə yardımı ayıraraq infrastrukturun inkişafını və islahatları dəstəklədiyini bildirsə də, bu yardımın əsas məqsədi Gürcüstanın Aİ və NATO-dan iqtisadi asılılığını artırmaq idi. Avropa İttifaqı həmçinin, Gürcüstanın əsas ticarət tərəfdaşıdır və ölkənin xarici ticarət dövriyyəsinin 20%-i Aİ-yə bağlıdır ki, bu da Tbilisinin Brüsselin istənilən siyasi qərarlarına həssaslığını artırır. Qərb Gürcüstanın ticarət əlaqələrini diversifikasiya etməyi təşviq edərək, ölkənin Rusiya və Türkiyədən iqtisadi asılılığını azaltmağa çalışır. Bu strategiyalar təkcə Gürcüstanın daxili siyasətinə deyil, həm də Cənubi Qafqazda uzunmüddətli geosiyasi balansın yenidən formalaşmasına səbəb olur.

Qərb iqtisadi nəzarəti gücləndirmək üçün infrastruktur vasitəsilə təsirini artırır. Avropa İttifaqı və NATO-nun proqramları çərçivəsində həyata keçirilən iri infrastruktur layihələri regionun strateji sektorlarına birbaşa təsir göstərir. Alman analitik Mixayel Kluqe qeyd edir ki, Gürcüstanda Qərbin strategiyası təkcə demokratik dəyərlərin təşviqinə yönəlməyib. Bu, həm də Rusiyanın "yumşaq gücü"nü zəiflətmək üçün bir alətdir. Amerikalı tədqiqatçı Daniel Frid isə bildirir ki, Gürcüstan NATO-nun Cənubi Qafqazdakı dayaq nöqtəsi olaraq Avroatlantik strukturlara inteqrasiyası ilə Rusiya və İranın qarşısını alma baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Qərbin bu siyasəti Gürcüstanda ciddi nəticələrə gətirib çıxarır. Müxalifətin dəstəklənməsi və küçə etirazlarına təşviq daxili parçalanmanı dərinləşdirir. Gürcüstan Qərbin iqtisadi yardımı və siyasi dəstəyindən asılı vəziyyətə düşərək, müstəqil siyasət yürütmək imkanlarını itirir. Qərbin müdaxiləsi yalnız daxili qeyri-sabitlik yaratmaqla kifayətlənmir, həm də Rusiya və İranın iştirak edə biləcəyi potensial geosiyasi münaqişələr üçün zəmin yaradır. Bu, Cənubi Qafqazda sabitliyi ciddi şəkildə təhlükə altına qoyur.

Azərbaycan isə Qərbin diqqət mərkəzində dayanan əsas oyunçudur. Regionun enerji habı və tranzit dəhlizi kimi strateji əhəmiyyətə malik olması onu geosiyasi mübarizənin mərkəzinə çevirir. Avropa İttifaqı Rusiya qazından asılılığını azaltmağa çalışdığı üçün Azərbaycanı mühüm tərəfdaş hesab edir. 2022-ci ildə Azərbaycanın Avropaya qaz ixracı 30% artaraq 11 milyard kubmetrə çatmışdır. Lakin Qərb Azərbaycana insan hüquqları və ekoloji problemlər kontekstində təzyiqlərini artırır. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizi layihəsi ilə bağlı Fransanın Ermənistana təzyiq göstərərək bu təşəbbüsü bloklamağa çalışdığı müşahidə edilir. Amerikalı politoloq Riçard Veyts bildirir ki, Azərbaycanın tranzit potensialı Rusiya enerji sahəsindəki dominantlığını təhdid edir və bu, ölkəni Qərbin diplomatik hədəfinə çevirir.

Eyni zamanda, İran və Rusiya da Qərbin təsirindən narahatdır. ABŞ Ermənistan və Gürcüstanı İranın təsirini zəiflətmək üçün vasitə kimi istifadə edir. Ermənistanda fəaliyyət göstərən İran şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edilir və Zəngəzur üzərindən ticarət yolları bloklanır. İranlı diplomat Hüseyn Amiri 2023-cü ildə qeyd etmişdi ki, ABŞ Cənubi Qafqazı Tehranla qarşıdurma üçün yeni bir arena halına gətirmək istəyir.

Rusiya isə öz növbəsində Cənubi Qafqazda təsirini qorumaq üçün ciddi problemlərlə üzləşir. Avropa İttifaqı və NATO həm iqtisadi, həm də hərbi vasitələrlə Moskvanı regiondan sıxışdırmağa çalışır. Ermənistan və Gürcüstan Qərbin bu səylərinin əsas hədəflərinə dönüb. Ermənistan Rusiya ilə ənənəvi hərbi əlaqələrini zəiflədir və Qərbə yaxınlaşır.

Beləliklə, Cənubi Qafqazda Qərbin təsirinin artması yalnız mövcud geosiyasi balansı dəyişdirmir, həm də regionda uzunmüddətli sabitliyi təhlükə altına alır. Azərbaycanın isə bu mürəkkəb mühitdə balanslaşdırılmış siyasət yürüdərək regional sabitlikdə həlledici rol oynadığı açıq-aşkardır.

ABŞ və Aİ iqtisadi yardımları nəzarət aləti kimi fəal şəkildə tətbiq edir. 2023-cü ildə Ermənistan Aİ-dən 2,6 milyard avro, Gürcüstan isə 1,2 milyard avro maliyyə dəstəyi aldı. Rəsmi açıqlamalara görə, bu vəsaitlər demokratik islahatlara yönəldilsə də, əslində, yerli iqtisadiyyatların Qərbdən asılı vəziyyətə salınması və siyasi təzyiq üçün platforma yaradılması məqsədini daşıyır. Bundan başqa, Qərb Cənub Qaz Dəhlizi kimi layihələrə maliyyə dəstəyi verərək Rusiya və İranın təsirini azaltmağa çalışır.

Gürcüstanda Aİ və ABŞ "Vahid Milli Hərəkat" kimi müxalif qüvvələri dəstəkləyərək balanslı xarici siyasət yürüdən "Gürcü Arzusu" partiyasını zəiflətməyə çalışır. Ermənistanda isə Qərb anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsini stimullaşdıraraq ölkənin Moskva ilə bağlılığını azaltmağa yönəlir. Monitorinq missiyaları, beynəlxalq sanksiyalar və təşkilatlar vasitəsilə həyata keçirilən yumşaq güc siyasəti, xüsusilə Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müşahidəçilərin yerləşdirilməsi ilə Moskvanın sülhməramlı rolunu zəiflətməyə xidmət edir.

Gürcüstan NATO-nun Cənubi Qafqazdakı strateji tərəfdaşı olaraq qalır. 2008-ci ildəki Rusiya-Gürcüstan müharibəsi, Moskvanın ölkədəki təsirini zəiflədən dönüş nöqtəsi idi. 2023-cü ildə ABŞ Gürcüstana hərbi potensialını artırmaq üçün 400 milyon dollar yardım etdi. Bununla yanaşı, NATO-nun "Noble Partner" təlimləri Gürcüstan qüvvələrinin alyansla uyğunluğunu artırmağa xidmət edir. Vaşinqton və Brüssel NATO-ya sürətli üzvlüyü dəstəkləyən müxalif qüvvələri təşviq edir, eyni zamanda balanslı siyasət yürüdən "Gürcü Arzusu"na təzyiq göstərir.

Böyük Britaniyalı analitik Conatan Edvards vurğulayır ki, Gürcüstan NATO-nun Cənubi Qafqazdakı dayaq nöqtəsinə çevrilib və bu, qaçılmaz olaraq Rusiyanın strateji maraqlarına təhlükə yaradır. ABŞ və NATO hərbi iştirakı təlimlər və silah tədarükü vasitəsilə artırır, bu isə regionda hərbiləşmə və yeni münaqişə risklərini artırır.

Qərbin təsirinin artması Rusiya üçün ciddi çağırışlar yaradır. Ermənistan və Gürcüstan Moskvanın təsir orbitindən uzaqlaşaraq Qərbə doğru yönəlir. Eyni zamanda, ABŞ və NATO-nun hərbi strategiyaları regionun qeyri-sabitliyini artırır. Bu mübarizə təkcə Moskvanın deyil, Tehranın da maraqlarına ciddi təhlükə yaradır.

Cənubi Qafqazda Qərbin təsiri yalnız geosiyasi balansı dəyişdirməklə kifayətlənmir, həm də regionda sabitliyi ciddi şəkildə təhlükə altına alır. Azərbaycan, isə balanslaşdırılmış diplomatiya və strateji mövqeyindən istifadə edərək regionun sabitliyini təmin edən əsas oyunçu olaraq qalır. Bu mürəkkəb geosiyasi mənzərədə, Azərbaycan Cənubi Qafqazın gələcəyini müəyyənləşdirən ən vacib aktorlardan biridir.

Regiondakı mübarizə gücləndikcə, Qərb iqtisadi təzyiq, müxalifətə dəstək və siyasi təsir mexanizmlərindən istifadə edərək təsirini artırmağa çalışır. Bu strategiya Moskva və Tehranın mövqelərini zəiflətməklə yanaşı, regionun sabitliyini ciddi təhlükə altına qoyur.

Rusiya Cənubi Qafqazda artan Qərb təsiri ilə üzləşir. Avropa İttifaqının Ermənistandakı müşahidə missiyası və Gürcüstanda keçirilən NATO təlimləri, Moskvanın Cənubi Qafqazda sabitliyin əsas təminatçısı kimi rolunun tədricən sıxışdırıldığını göstərir. Bundan əlavə, Qərbin regiondakı iqtisadi fəallığı Rusiyanın ənənəvi dominantlığını, xüsusilə enerji və nəqliyyat sektorlarında sarsıdır.

İran isə Qərbin fəallığını öz təsirinə birbaşa təhdid kimi qəbul edir. Zəngəzur dəhlizinin inkişafı və Ermənistan ərazisinin anti-İran əməliyyatları üçün potensial istifadəsi, Tehranın narahatlığını artırır. Bununla yanaşı, İranın iqtisadi və siyasi təsirini zəiflətməyə yönəlmiş Qərb strategiyaları, ölkənin regiondakı maraqlarını ciddi şəkildə təhlükə altına alır.

Bu mürəkkəb geosiyasi mənzərədə Azərbaycan həm Qərbin təzyiqinə məruz qalan, həm də regionda balanslaşdırıcı güc kimi çıxış edən əsas oyunçuya çevrilib. Azərbaycanın Aİ-nin enerji təhlükəsizliyi strategiyasında mərkəzi rolu var. 2023-cü ildə Avropaya 11 milyard kubmetr qaz ixrac edən Azərbaycan Brüsselin strateji tərəfdaşıdır. Bakı həm Rusiya, həm Qərb, həm də İranla balanslı əlaqələr saxlayaraq milli maraqlarını müdafiə etməkdə qətiyyət nümayiş etdirir. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizi kimi layihələrin həyata keçirilməsi istiqamətində həm Qərb, həm də İranın təzyiqlərinə baxmayaraq, irəliləyiş əldə edir. Amerikalı politoloq Riçard Veytsin sözlərinə görə, Azərbaycan təkcə enerji habı deyil, həm də Şərqlə Qərb arasında strateji körpüdür və onun diplomatik müstəqilliyi regionun sabitliyində əsas rol oynayır.

Fəqət artan rəqabət regionda yeni gərginliklərin yaranması riskini artırır. Qərb, Rusiya və İran arasında güclənən mübarizə, xüsusilə Qarabağ münaqişəsi və ya Zəngəzurla bağlı münaqişələrin eskalasiyasına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, Qərbin Ermənistan və Gürcüstanın daxili siyasətinə müdaxiləsi və müxalifətə dəstəyi, regionda siyasi qeyri-sabitlik ehtimalını artırır. Bu vəziyyət bütövlükdə Cənubi Qafqazın təhlükəsizliyinə mənfi təsir göstərir.

Qərb Cənubi Qafqazda təsirini gücləndirmək üçün iqtisadi təzyiq, müxalifətə dəstək və siyasi alətlərdən istifadə edərək Ermənistan və Gürcüstanı öz strategiyalarının mərkəzinə yerləşdirir. Azərbaycan diplomatik balansını qorumaq və milli maraqlarını müdafiə etmək qabiliyyəti ilə regionun gələcəyini formalaşdıran əsas aktor kimi çıxış edir. Moskva və Tehran öz mövqelərini qorumağa çalışsa da, Qərbin fəallığı onların təsirini ciddi şəkildə zəiflədir. Bu şərtlər altında Cənubi Qafqaz yeni qeyri-sabitlik dalğasının astanasında dayanır. Belə bir mürəkkəb şəraitdə Azərbaycan, həm sabitliyin təminatçısı, həm də regionun gələcəyinin formalaşmasında həlledici rol oynayan əsas oyunçu olaraq qalır.