“Bu gün Azərbaycan inkişaf yolundadır. Prezidentimiz Azərbaycan dövlətini daha da sürətli şəkildə inkişaf etdirmək üçün çox çeşidli tədbirlər həyata keçirir. İnkişaf etmiş Azərbaycan dövlətinin uğurlarına kölgə salmaq istəyən həm xaricdə, həm də daxildə qüvvələr var”. Bunu “Azadlıq Hərəkatçılar Birliyi"nin sədri Təhmasib Novruzov da “Səs” qəzetinə açıqlamasında bildirib.

Onun sözlərinə görə, müxalifət düşərgəsini təmsil edən şəxslərin ölkəmizdə nə isə bir xoşagəlməz vəziyyət yaratmaq cəhdləri iflasa uğrayacağı şübhəsizdir: “Azərbaycanda stabilliyi pozmaq, xaos yaratmaq və Azərbaycanın əldə etdiyi uğurlara kölgə salmaq dağıdıcı müxalifətin əsas fəaliyyət istiqamətləridir. Amma bu illər ərzində onların bu cəhdlərinin heç bir nəticəsi olmayıb və bundan sonra da olmayacaq. Yəni müxalifət təmsilçiləri heç vaxtı Azərbaycanın uğurlarına kölgə sala bilməyəcəklər. Çünki xalq Əli Kərimliyə və digər müxaliflərə nifrət edir”.

T.Novruzov onu da bildirdi ki, xalqımız yaxşını pisdən ayırmağı bacarır: “Elə müxalifətin özü də çox yaxşı bilir ki, xalq tərəfindən onların heç bir siyasi dəstəyi yoxdur. Sadəcə olaraq, adları çəkilən bu şəxslər bəzi xarici qüvvələr tərəfindən maliyyələşir və bu maliyyələşmənin qarşılığında da ölkəmizdə nə isə bir xoşagəlməz vəziyyət yaratmaq istəyirlər. Amma dediyim kimi, nə xarici qüvvələrin, nə də ki müxalifətin bu istəyi heç vaxt baş tutmayacaqdır. Həm də bu şəxsləri siyasətçi adlandırmaq olmaz, əslində, onlar bazar təfəkkürlü və düşüncəli insanlardır. Azacıq vicdanları varsa, siyasətdən gedib, xeyirli bir peşə fəaliyyəti ilə məşğul olardılar”.

“Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 15-dən oktyabrın 3-dək Ali Sovetə rəhbərlik etdiyi dövr parlament tariximizin ən dəyərli və unudulmaz səhifələrindəndir”. Bu sözləri SİA-ya verdiyi açıqlamasında Milli Məclisin Aqrar Siyasət Komitəsinin sədri, millət vəkili Tahir Rzayev deyib.

Komitə sədri vurğulayıb ki, həmin dövr ölkənin ən təlatümlü günləri idi və respublikada yaranmış ciddi vəziyyət təxirəsalınmaz tədbirlər görülməsini tələb edirdi.

“Talış-Muğan Respublikası” elan olunmuşdu, Şimalda sadvalçılar fəallaşmışdılar. Ölkə daxilində silahlı qruplaşmalar hələ də ləğv edilməmişdi. Ermənistan silahlı birləşmələri torpaqlarımızı işğal etməkdə idi. Belə çətin bir vaxtda Ümummilli Lider Heydər Əliyev parlamentə yeni ruh, yeni nəfəs gətirdi. Ordu quruculuğu sahəsində mühüm qərarlar qəbul edildi. Şəhid adının əbədiləşdirilməsi və şəhid ailəsinə edilən güzəştlər haqqında yeni qanun qəbul olundu. Konstitusiyada və müxtəlif hüquqi sənədlərdə əsaslı dəyişikliklər aparıldı. Parlament “Talış-Muğan Respublikası” avantürasına siyasi qiymət verdi və əhalinin tələbi ilə tezliklə bu bədnam iddiaya son qoyuldu.

Az bir müddətdə, cəmi 4 ay ərzində Ulu Öndər Heydər Əliyev parlamentin abı-havasını tamamilə dəyişdirdi. O, Milli Məclisə siyasi bir mədəniyyət, qanunlara hörmət, insanlara inam gətirdi. Ulu Öndərin təşkilatçılıq bacarığı, hadisələrə çevik münasibəti, qanunların aliliyinə hörməti, davranış və çıxışları parlamentin hər bir üzvü üçün örnək idi.

Müstəqilliyimizin ilk illərində qarşıya çıxan ciddi problemlərin həllini Ümummilli Lider Heydər Əliyev öz üzərinə götürdü və O, xilaskarlıq missiyasını uğurla həyata keçirdi. İstər parlamentə rəhbərlik etdiyi, istər prezident səlahiyyətlərini həyata keçirdiyi, istərsə də Prezident olduğu dövrlərdə Ulu Öndər xalqının və torpağının əsl azərbaycanlısı olduğunu, öz əməlləri, gərgin fəaliyyəti ilə bütün dünyaya sübut etdi və Azərbaycanı ağır bəlalardan-parçalanmaqdan, vətəndaş müharibələrindən, qardaş qırğınından qurtardı. Məhz buna görə də Azərbaycan xalqı həmin çətin günləri unutmur, Ulu Öndər Heydər Əliyevin xidmətlərini dönə-dönə xatırlayır, onun bəşəri ideyalarından qüvvət alır və dövlətimizin inkişafı yolunda uğurla irəliləyir”, deyə Tahir Rzayeb bildirib.

Dini dəyərlər xalqın mənəvi keyfiyyətlərini, xarakterini özündə ehtiva edən bir sistemdir. Bu keyfiyyətlərə sahib olmadan, bu xarakter formalaşmadan bir xalqın varlığından söhbət gedə bilməz. Çünki cəmiyyətin inkişafında, qorunmasında dini dəyərlərin böyük rolu vardır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev deyirdi: “İnsanlar dövlətimizi, mənəviyyatımızı qorumalıdırlar. Biz gərək mənəvi saflıq uğrunda mübarizə aparaq. Yalnız və yalnız bu yolla cəmiyyətimizi sağlamlaşdıra, inkişaf etdirə və müstəqil dövlətimizi irəliyə apara bilərik”.

Döblət-din münasibətlərinə hər zaman həssaslıqla yanaşan, İslam dininə böyük hörmət bəsləyən ulu öndərin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə sağlam dini ideologiya formalaşdırılmış, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 18-ci maddəsində dövlət-din, 48-ci maddəsində isə dini etiqad və vicdan azadlığının hüquqi əsasları təsbit olunmuşdur.

Dini dəyərlərimiz xalqımızın milli sərvətidir

Hələ İslamdan əvvəl Azərbaycan xalqı birlik, həmrəylik, kollektivçilik xüsusiyyətlərinə malik bir xalq kimi yaşayırdı. Paylaşmaq, yardımlaşmaq kimi xüsusiyyətləri onun mənəvi dəyərlər sistemini təşkil edirdi. Əmək fəaliyyətinin kollektiv şəkildə həyata keçirilməsi, əkin-biçində insanların bir-birinə yardım etməsi, əkinlərin suvarılması üçün arxların, kanalların düzəldilməsi, xeyir, şər işlərdə kollektiv şəkildə iştirak, hətta qadınların təndir başında çörək bişirərkən bir-birilərinə kömək etmələri tarixin bu üzündən dünənə baxarkən aydınca görünür. Elə folklorumuzun əsasını təşkil edən əmək nəğmələri belə bigə əmək fəaliyyətindən yaranmışdır. Toylarımızın bir elin birliyi ilə keçirilməsi, birgə rəqslər, hər kəsin qonşu-qohumunun övladının toyunda qol qaldırıb oynaması yallılarımızın meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Bir elin iştirakı ilə Ulu Dədə Qorqudun doğulan igidlərə ad verməsi də bu milli-mənəvi dəyərlər sisteminin adət-ənənələrindən olmuşdur. Folklorumuzun bayatı, sayaçı nəğmələri, alqışlar və qarğışlar kimi janrlarında da bir-birinə çiyin verən, arxa olan, birlik, həmrəylik nümayiş etdirən xalqımızın bu kimi mənəvi dəyərləri öz əksini tapmışdır.

İslam dini qəbul ediləndən sonra isə bu keyfiyyətlər daha bariz şəkildə qorunmağa başlandı. Ümummilli lider Heydər Əliyev 1998-ci ilin 8 aprelində Qurban bayramı münasibətilə Mir Möhsün ağanın ziyarətgahında keçirilən görüşdə dediyi kimi: “İslam dini bizim doğma dinimizdir. Xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri, dinimizin adət-ənənələri bizim sərvətimizdir... Bizim ənənələrimiz, mənəvi, milli, dini dəyərlərimiz ölməzdir və bundan sonra da yaşayacaqdır”.

Dini dəyərlərimizin 70 illik taleyi

1918-ci ildə əldə etdiyimiz müstəqilliyimiz əlimizdən zorla alınıb sovet imperiyasının buxovlarında düz 70 il əzildiyimiz zaman bu imperiya tərəfindən milli-mənəvi və dini dəyərlərimizə də əl qoyuldu. İslam dininin qaydalarına əməl edilməsi, milli bayramlarımızın keçirilməsi yasaq edildi. Beyinlərimizə ateizm yeridildi. Lakin təməlində milli-mənəvi dəyərləri olan bir xalqın beyni bunları qəbil edə bilməzdi. Çünki yuxarıda da vurğuladığım kimi, hələ İslamdan da əvvəl bu xalqın müəyyən dəyərlər sistemi mövcud idi və həmin sistemdəki adət-ənənələr İslam dininin tələblərinə çox oxşar idi.

Bəli, bütün bu səbəblərdən biz nə dini dəyərlərimizin, nə də ki, milli-mənəvi keyfiyyətlərimizin üzərindən xətt çəkib kimlərinsə dediklərinə əməl edə bilməzdik. Dini mərasimlərimizi də, milli bayramlarımızı da gizli şəkildə vaxtlı-vaxtında keçirdik, onları yaşatdıq, nəsillərdən-nəsillərə ötürdük. 1991-ci ildə müstəqilliyimiz yenidən bərpa olunanda biz illərlə qoruyub saxladığımız dini dəyərlərimizi ortaya qoya bildik. Onu müstəqil ölkəmizə ərmağan edə bildik. Bununla təsdiqlədik ki, hansı ictimai quruluşdan, hansı dövrdən asılı olmayaraq bu xalqın mənəvi dəyərlər sisteminə hopan keyfiyyətləri heç bir qüvvə oradan qopara bilməz.

Azərbaycan multikulturalizm və tolerantlıq nümunəsidir

Bu xalq tarixən öz dini dəyərləri ilə yanaşı, onunla birlikdə, qonşuluqda yaşayan xalq və millətlərin də dini dəyərlərinə hörmətlə yanaşıb, onların rahat şəkildə ibadət etmələri, dini adət-ənənələrini yaşatmalarına və qorumalarına şərait yaratmışdır.

Bir xalq nə vaxt tolerant ola bilir? O vaxt ki, özü dini dəyərlərə, milli mənəvi keyfiyyətlərə malik olur. O zaman ki, qədimlərdən çağdaş dövrə qədər qoruyub gətirib çıxardığı dəyərləri olur. Humanistliyin, insanpərvərliyin nə olduğunu dərk edir. Qonşuya münasibətdə, yaşadığı yerdə başqa millətlərdən olan nümayəndələrə hörmətlə yanaşır, onlara dəyər verir. Ən əsası isə öz dini dəyərlərinə hörmətlə yanaşan xalq başqasının dininə də eyni cür yanaşır. Belə olan halda isə o, tolerantlığa ən gözəl töhfələrini verə bilir.

Azərbaycan bu sahədə illərdir ki, bütün dünyaya nümunədir. Bir ölkədə müxtəlif dini etiqadı olan insanların birgə yaşaması, bir-birinə hörmətlə yanaşması, birlik nümayiş etdirməsi, qonşuluq münasibətlərini mədəni şəkildə qurması, kollektivləşmədə iştirakı onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan multikulturalizm və tolerantlıq nümunəsidir.

Müstəqillik illərində ölkədə kilsə və sinaqoqların tikilməsi, bərpa və yenidən qurulması ölkə başçımızın bu sahəyə xüsusi diqqətinin göstəricisidir. Müasir dövrdə dünya ölkələrinin əksəriyyətinin multikulturalizmə qapılarını açmadığı bir dövrdə Azərbaycanın illərdir bu sahədə qazandığı uğurlar nümunə dəyərindədir. Bu dəyərlər isə xalqımızın qədimliyi ilə müsirliyinin harmoniyasını təşkil edir, bu xalqın öz inkişaf meyarlarını milli-mənəvi dəyərləri üzərində qurmasını sübut edir.

Ulu öndərimiz 1993-cü ildə Təzəpir məscidində Məhəmməd peyğəmbərin mövludu münasibətilə keçirilən mərasimdə bu məsələyə münasibət bildirərərək deyirdi: “Azərbaycan Respublikasında, müstəqil Azərbaycanda hər bir insanın sərbəst olaraq öz dini adət-ənənələrinə xidməti və onlardan istifadə etməsinə bütün imkanları yaradacağıq”.

Sonrakı dövrdə bu vədə əməl olunmasının hər birimiz şahidi olmaqla yanaşı, həm də bu münasibətlərin bəhrəsini də gördük.

İkinci Vətən Müharibəsində tolerantlığın bəhrəsini gördük

Həm Birinci Vətən Müharibəsində, həm də 2020-ci ildə 44 günlük İkinci Vətən Müharibəsində Azərbaycanda yaşayan millətlərin nümayəndələrinin şəhid olması, sağlamlıq imkanlarını itirməsi, bu ölkəni qorumaq üçün ayağa qalxmaları onu sübut etdi ki, dövlətimz onlara qarşı həmişə diqqət və qayğı ilə yanaşıb, bu ölkəni onlara sevdirə bilmişdir.

İkinci Vətən Müharibəsində şəhid olanların siyahısına nəzər salanda tolerantlığın bəhrəsini görmək olur. Bu o qədər fərqli bir hissdir ki... İnsan başqa millətlərdən olan şəhidlərin adları ilə qarşılaşdıqca qürur hissi keçirir. Deməli, biz övladlarımızla yanaşı, başqa millətlərdən olub bizimlə birgə yaşayan övladlara da vətənpərvərliyi aşılaya bilmişik. Onlara Azərbaycanı sevdirə bilmişik.

Düşünəndə bütün bunlar heç də asanlıqla əldə olunmayıb. Bir nəfərin sevgisini qazanmaq üçün uzun illər lazımdır. Deməli, onlar Azərbaycanı özləri üçün Vətən biliblər. Bütün bunlar isə təbii ki, burada onlara qarşı yaxşı münasibətlər kontekstində formalaşıb. Dini dəyərlərinə, adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşıldığını görən, qonşuluq əlaqələrində hər zaman sayğı ilə qarşılaşan, yaxşı yaşamaları, övladlarının təhsil alması, sağlam böyüməsi üçün ətrafında hərtərəfli şəraiti görən, istədiyi sahədə fəaliyyət göstərən, iş qura bilən insanlar əlbəttə ki, yaşadıqları ölkəni öz Vətənləri kimi sevəcək, yeri gələndə onun ərazi büytövlüyü üçün canlarından keçəcəklər.

Bunun bir daha şahidi olduq. 44 günlük Vətən müharibəsində Qarabağın azad olunması üçün azərbaycanlılarla çiyin-çiyinə döyüşən ölkəmizdə yaşayan digər millətlərdən olan, fədakarlıq göstərən igidləri gördük. Onların vətənpərvərliyini, həmrəyliyini gördük. Bir də onu gördük ki, bəli, ölkəmizdə multikulturalizm sahəsində görülən işlər, tolerant yanaşma öz bəhrəsini verib. Və bütün bunlar isə dünyaya nümunə güçündədir. Necə ki, 44 günlük Vətən müharibəsi öz taktikası, gedişatı, düşünülmüş xətti ilə dünyanı heyrətə saldı, xalqın həmrəyliyi diqqətləri çəkdi, tolerantlıq da diqqət çəkən məsələlərdən biridir. Çünki bu, bizim dövlətimizin siyasətinin uğuru, qələbəsidir.

Qonşumuzun dini dəyərlərimizə münasibətinə dünya şahid oldu

İkinci Vətən Müharibəsindən sonra işğaldan azad edilmiş torpaqlarımıza yollanan hər kəs bir kabus ilə qarşılaşdı. 1990-cı illərdə bu torpaqlardan zorla çıxarılan insanların qoyub gəldikləri imarət kimi evlərindən əsər-əlamət qalmayıb. Tarixi, dini, mədəni abidələr tamamilə dağıdılıb, daş üstündə daş qalmayıb. Prezident cənab İlham Əliyevin dediyi kimi: “Mən müharibədən sonra Ağdama 3-cü dəfədir ki, səfər edirəm. Hər dəfə buraya gələndə ürəyim ağrıyır. Çünki Ağdamda bir dənə də olsun salamat bina yoxdur. Təkcə bu yarıdağılmış məsciddir ki, onun da dam örtüyü zədələnmişdir. Bu məscid ermənilər tərəfindən təhqir edilib, burada inəklər, donuzlar saxlanılıb. Ermənilər nəinki Azərbaycan xalqını, bütün müsəlman aləmini təhqir ediblər. Ağdam şəhərində, Ağdam rayonunda bu yarıdağılmış məsciddən başqa bir dənə də bina ayaq üstə deyil. Bütün binalar, bütün kəndlərdəki evlər, ictimai binalar ermənilər tərəfindən dağıdılıb. Bu, misli görünməmiş barbarlıqdır, vandallıqdır, vəhşilikdir. Bu, erməni faşizminin eybəcər sifətinin göstəricisidir. Bütün dünya bunu görməlidir və görür. Biz bundan sonra da xarici vətəndaşları buraya dəvət edəcəyik. Onlar gələcəklər və erməni vəhşiliyi nədir onu görəcəklər”.

Bəli, təzyiqlərə məruz qalan dini ibadət ocaqlarında heyvan saxlanılması, həm də bizim müqəddəs dinimizin qəbul etmədiyi heyvan növünün saxlanılması erməni adlı varlıqların bir dinə münasibətlərinin göstəricisi oldu. Onlar bütün dünyaya sübut etdilər ki, qonşuya heç vaxt sayğı ilə yanaşmayıblar. Sübut etdilər ki, öz etiqad etdikləri dinə də hörmətləri yoxdur. Çünki öz dininə hörmətlə yanaşan insan ola bilməz ki, digər bir dinə bu qədər aqressiv yanaşsın. Özlərini bütün dünyada biabır edən, İslam kimi böyük dinə hörmətsizlikləri ilə nüfuzdan düşən erməni vandalizmi illər sonra da bu hərəkətlərinin cavabını verməli olacaqlar.

Məscidlərin bərpası Heydər Əliyev Fondunun Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunmasına növbəti töhfəsidir

Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın və onun rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri məhz Azərbaycanın zəngin tarixi və mədəni irsinin qorunub saxlanması, təbliğ edilməsi və dünya ictimaiyyətinə tanıdılmasıdır.

Xeyirxahlıq və humanizm ünvanı olan Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Azərbaycanın müxtəlif regionlarında onlarla tarixi-memarlıq, dini abidələr, Bakıda məscidlər, kilsələr, sinaqoqlar təmir və bərpa olunub. Fondun istər ölkə daxilində, istərsə də xaricdə həyata keçirdiyi layihələr hər zaman xüsusi münnətdarlıqla qarşılanır.

Bu ilin fevral ayında Ağdamda səfərdə olan Prezident İlham Əliyev demişdir: Görülmüş bütün bu işlərlə yanaşı, əlbəttə ki, biz tarixi, dini abidələrimizi də bərpa edirik. Mənə bu gün verilən məlumata görə, Ağdam Cümə məscidinin bərpa işlərinə başlanılır. Artıq bütün tədqiqatlar aparılıb və mart ayından başlayaraq məscidin həm daxilində, həm çöl hissəsində təmir-bərpa işlərinə start veriləcək. Azad edilmiş torpaqlarda hazırda 8 məscidin əsaslı təmiri, bərpası və tikintisi nəzərdə tutulub. Bütün bu istiqamətlər üzrə işlər gedir. Ağdam Cümə məscidi, Şuşada Yuxarı Gövhərağa, Aşağı Gövhərağa, Saatlı məscidləri əsaslı təmir edilir. Şuşa şəhərində yeni məscidin inşasına start verilib. Zəngilan şəhərində, Hadrutda və Daşaltıda məscidlərin yenidən qurulması və tikintisi prosesi başlamışdır... Bütün bu işləri Heydər Əliyev Fondu öz imkanları hesabına görür. Bu, Heydər Əliyev Fondunun Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunmasına növbəti töhfəsidir. Bu, bizim borcumuzdur. Bunu biz edirik. Vətən qarşısında bu borcu şərəflə yerinə yetiririk. Necə ki, Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqı tarixi ədaləti bərpa etdi, düşməni doğma torpaqlarımızdan qovdu. Beləliklə Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa etdi.

Bəli, dini dəyərlərin, multikulturalizm və tolerantlığın ünvanı olan Azərbaycan hər zaman humanist dövlət kimi diqqətləri cəlb edəcəkdir. Qonşuluqda sayğılı, bütün millətlərə hörmətlə yanaşan, onlara öz qapılarını açan ölkəmiz bizim qürur yerimizdir. Fəxr edirik ki, belə möhtəşəm keyfiyyətlərə malikik. Qürur duyuruq ki, belə zəngin mənəvi keyfiyyətlərə malik ölkənin vətəndaşlarıyıq.

Eyruz MƏMMƏDOV

Boru-prokat zavodunda çalışan Xəqani adlı bir öğlan böyük bir ailənin sayca ikinci övladı idi. Atası müharibədə həlak olmuşdu. Böyük bacısı Səlimə ərə gedib Şamaxı rayonuna köçmüşdü. Evin bütün ağırlığı onun üzərinə düşmüşdü. Böyük külfəti dolandırmaq olduqça çətin idi. Xəqani zavodda mexaniki-təmir sexində qaynaqçı işləyirdi. Aldığı məvacib onu qane etmirdi. Əslən Siyəzəndən rayonundan olsa da, ailəsi ilə Coratda yaşayırdılar. Hərdən balıqçılara qoşulub dənizə çıxırdı.

Aslan onun ağır vəziyyətini bildiyindən bir dəfə zavod rəhbərliyinə müraciət edərək, Xəqaninin ailə vəziyyətindən danışmış, onu təchizat şöbəsində yarımştata yükçü götürülməsini xahiş etmişdi. Zavodun direktoru Yavər Mahmudov Aslanı dinləyəndən sonra əlində oynatdığı qələmi yerinə qoydu.
-Sən onun nəyisən?
-Bir müddət yataqxanada qalmışıq. – Aslan konkret cavab verdi.
-Kənddə evləri yoxdur?
-Yox, niyə ki, var. Gecə növbəsindən çıxanda adətən yataqxanada qalmalı olur. Bir neçə dəfə bizə təmənnasız yük boşaltmaqda kömək edib. Pul təklif etdik, götürmədi.
-Deyirsən təmiz oğlandır?
-Bəli.
-Yaxşı, qoy ərizə yazsın, əlaqədar şöbələrlə razılaşdırın, imza atdırın, sonra yanıma gələrsən.
-Çox sağ olun. - Aslan ayağa durub, getmək istəyəndə, Yavər müəllim əli ilə ona oturmağı işarə etdi və telefonu qaldırıb baş mühasiblə danışmağa başladı:
-İndi yanına bir oğlan gələcək, ərizəsini alarsan, ona bir aylıq əlavə mükafat yazarsan, yaxşı?
Yavər Mahmudov dəstəyi yerinə qoydu.
-Xəqanini də götür, get baş mühasibin yanına.
-Oldu.
Aslan yenə ayağa qalxmaq istəyəndə direktor qoymadı.
-De görüm, təhsilin nə yerdədir?
-Üçüncü kursda oxuyuram.
-Dərslərinə fikir ver, bizə savadlı kadrlar lazımdır.
-Oxuyuram, inşallah vaxt gələr qurtararam.
-Siz gənclərə ümidimiz çoxdur. Bu gün bu kresloda mən oturmuşam, sabah sən oturacaqsan, birisigün başqası. - Yavər müəllim papirosunu yandırıb, tüstüsünü ciyərlərinə çəkdi. Bir neçə saniyə keçəndən sonra dedi:
-Sənə vacib sözüm var. Bu haqda sənə bir dəfə demişəm, indi də təkrar edirəm. Cavansan, az bir zamanda böyük hörmət sahibi olmusan. İstəyirəm biləsən, şəhərdə bir dəstə quldur dəstəsi peyda olub. Siz burada olmayanda əmanət kassasını yarıblar, inkasatorun birini də öldürüblər. Aralarında vaxtından qabaq azad olmuş “zek”lər də var. İki gün bundan əvvəl bir qadının başına küt alətlə vurub, çantasını, qulağında olan sırğasını və barmağında olan üzüyünü götürüblər. Bunları şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibinin yanında milis rəisi dedi. Ehtiyatlı olmaq lazımdır, oğul. Bıçaq yarası yadından çıxmasın.
Aslan dinmirdi. Bu, ağsaqqal, müdrik və mərhəmətli insanın öyüd-nəsihətlərini dinləmək həmişə onun üçün xoş idi. Müharibədən əvvəl Bakıda maşınqayırma zavodunda baş mühəndis işləyirdi. Silah istehsalı ilə məşğul olurdu. Bacarığını, işgüzarlığını, təşkilatçılığını nəzərə alıb Sumqayıtda tikilən boru-prokat zavoduna direktor vəzifəsinə namizədliyini irəli sürdülər.
-Məni başa düşdün?
-Bəli.
-Dediklərim yadından çıxmasın. Bununla belə, sənə bir-iki sualım var, - Yavər qalın qaşlarını oynatdı.
Aslan diqqətini cəmləşdirdi.
-Eşidirəm.
-Ukraynadan armatur gətirilməlidir.
Aslan düşünmədən cavab verdi.
-Artıq anbardadır.
-Bəs niyə mənim xəbərim yoxdur?
-Səhər saat 4-də daxil olub.
-Yaxşı. Odadavamlı kərpiçlər, necə?
-Rostov yolundadır.
-Yaxşı. Turbinlər nə vaxt hazır olacaq?
-Bu, günlərdə Maqnitaqorska ezam olunacağam.
-Yadında saxla, bu, mənim sənə ata nəsihətimdir, işdə məsuliyyətli ol. Heç kimə etibar etmə. Rusların gözəl bir sözü var: “Proverəy, no doverəy”.
Aslan güldü. Yavər müəllim ata qayğısı ilə ona baxıb soruşdu:
-Yaxşı bəs nə vaxt evlənirsən?
Aslan bu sözdən utandı.
-Sağlıq olsun, - dedi.
-Toy edəndə, məni dəvət etməyi unutma, ha?
-Mütləq.
-Yaxşı, de görüm o rus balası necə işləyir?
-Dimanı soruşursunuz?
-Hə, deyirdin cəbhə dostundur. Şikayət yoxdur ki?
-Yox, çox bacarıqlı oğlandır. Yaxşı dülgərdir. Taxtadan elə fiqurlar düzəldir ki, adam heyran qalır.
-Lap yaxşı, gedə bilərsən.
Aslan Xəqani ilə görüşmək istədi, tapa bilmədi, dedilər ki, kəndə gedib.
Xəqani kəndə yollanmışdı. Orada balıq vətəgəsində onu gösləyirdilər. Qayıqları hazır vəziyyətə gətirmişdilər. Xəqani paltarını dəyişdi. Rezin sapoqlarını ayaqlarına taxdı. Toru çiyninə atıb qayığa mindi. Balıqçı dostu Cahangir artıq öz yerini rahatlamışdı, avarları əlinə alıb, yavaş-yavaş onları hərəkətə gətirirdi. Onun təxminən qırx yaşı olardı. Enli və günəşdən qaralmış sifətiinin hər yerində xırda qırışları, tükləri ağarmış bığları vardı, gözləri tutqun və qəmli idi.
Xəzər dənizi sakit və mülayim idi. Hava qaraldığından günəş üfüqlərin arxasında gizlənmişdi. Dənizin sakitliyindən onun necə nəfəs aldığını duymaq olardı.
-Allah eləsin, bu gecə tora yaxşı balıq düşsün, - deyə, Cahangir böyük bir ümidlə dedi: - Neçə gündür, kütümdən savayı, heç nə tuta bilmirik.
-Görək də.
Sahildən ayrıldıqca Corat kəndi görünməz olurdu. Torların hamısını suya saldılar. Bu vaxt xəzri əsdi. Şimaldan sərin meh sifətlərdə gəzdi. Xəqani Cahangirdən papiros istədi. O da cibini eşələdi, içindən dörd-beş ədəd “Kazbek” papirosu çıxdı. Cahangir ikisini Xəqaniyə uzadıb dedi:
-Yandır, birini də mənə ver.
Göyün üzündə ulduzlar görünməyə başladı. Hər yanda sakitlik hökm sürürdü. Xəqani papirosun tüstüsünü ciyərlərinə çəkərək, bacı və qardaşları haqqında düşünürdü. Bacısının biri orta məktəbi bitirmişdi. Ona elçi düşmüşdülər. Qız razı olmasa da, evdəkilər elçilərdən altı ay sonra gəlmələrini xahiş etdilər. Bunun da səbəbi o idi ki, Xəqani altı ay ərzində pul toplayıb, bacısına az da olsa, cehiz almaq fikrində idi. Qızı cehizsiz versəydi, kənddə onu qınayanlar çox olardı. Kasıbçılıq olduğundan, ailəyə qazancı təkcə Xəqani gətirirdi. Lakin aldığı məvaciblə böyük külfəti dolandırmaq çətin idi. Buna görə də, əlavə işlərlə məşğul olmaq lazım gəlirdi. Kiçik bacı, qardaşlarının da əyin-başı xoşagələn deyildi. Biri-birinin köhnəsini geyinirdilər. Anaları Töhrə hər gün onların cırılmış, sökülmüş paltarlarını tikməklə məşğul idi. Qızı Səlimə hərdən, imkan düşəndə anasıgilə toyuq, yumurta, şor göndərirdi. Balıq ovundan qəpik-quruş qazansa da, onları toplayıb anasına verirdi. İnanırdı ki, yaxınlarda Aslanın köməyi ilə yükçü işləyəndən sonra az da olsa, maddi durumu yaxşılaşacaqdır. Bu, xəyallarla yaşasa da, haradasa qəlbinə ağırlıq çökmüşdü. Onu nəsə narahat edirdi.
Xəqanini fikirdən Cahangir ayırdı.
-Toru dart.
Xəqani dizlərini yerə qoyub, sinəsini qayığın üst qatına söykədi və toru çəkməyə başladı. Tora bir neçə balıq düşmüşdü. Onları səliqə ilə çıxardıb qayığın içində dəniz suyu ilə dolu olan tasın içinə atdı. Balıqlar çapalamağa başladılar. Cahangir körpə balıqları toplayıb yenidən dənizə atdı və zarafatla ded:
-Gələn il görüşərik.
-Zəhrimara qalmış, balıqlar sanki qeyb olublar.
-Ağzını xeyirliyə aç, vaxtımıza çox var. Səhərə yaxın yükümüz çox olacaq, hiss edirəm ki, vətəgədə bizdən razı qalacaqlar.
-Eh...
Vaxt gedirdi. Qayıq dənizin ortasında hərəkətsiz idi. İki balıqçı söhbət edir, papiros çəkirdilər. Papirosun tüstüsü gecənin nazik pərdəsini yararaq ilanvari şəkildə mürgü vuran dənizin sinəsi üstündə gəzir və tez də qeyb olurdu.
Cahangir əlini tora atdı və dartdı. Torun qalın qurğuşunla bərkidilmiş ilmələri çox ağır tərpəndi.
-Tez ol.
Xəqani ona yaxınlaşdı və toru dartmağa başladılar. Tor ağır tərpənirdi. Balıqçılar güc gəlməyə başladılar. Bu, vaxt qayıq silkələndi. Sanki külək qopmuş və qayığı hərəkətə gətirmişdi. Əslində isə belə deyildi, hava sakit idi, azca meh əsirdi. Balıqçılar toru dartdıqca qayığa dəyən zərbələrin sayı artırdı.
-Bu nə ola bilər? - Xəqani soruşdu.
Cahangir onun cavabını verməmiş tor əlindən düşdü və o, arxası üstə yıxıldı.
Xəqani əlini ona uzadıb qaldırdı.
-Tora ağır balıqlar düşüb, - deyə Cahangir dedi. - Qayığı onlar silkələyirlər.
Hər ikisi yenidən toru çəkməyə başladılar. Balıqlar isə təslim olmurdular. Onlar Xəzərin ənginliklərində özlərini sərbəst hiss edir, istədikləri istiqamətdə üzür, istədikləri yemlə qidalanırdılar. İndi isə onları ovlamaq üçün tora salmışdılar. Balıqlar tordan çıxmaq üçün nə qədər çalışsalar da, buna müvəffəq olmurdular və məcburuyyət qarşısında qalıb, başlarını qayığın alt qatına vuraraq, onu aşırmaq istəyirdilər.
-Güc ver, güc, - Cahangir qışqırdı.
Xəqani toru qoluna dolayaraq, var gücü ilə dartmağa başladı. Bu, vaxt ağ nərə balığının başı göründü və tez də itdi. Onun böyük olduğunu hər iki balıqçı gördü.
-Tora deyəsən irisi düşüb. - Cahangir dedi, - çıxartmaq çətin olacaq.
-Ola bilsin tək deyil. Mənə elə gəlir ki torda bir neçə balıq var. - Xəqani dedi və hiss etdi ki, bu, sərin dəniz havasında kürəyi tərləməyə başlayır. Bu, vaxr qayıq yenidən sikələndi. Ağ nərə balıqla yanaşı, uzunburun balıq da göründü. Bu, iki dəniz heyvanı onları ram etməyə gəlmiş adamlardan xilas olmaq üçün mübarizədə idilər. Balıqçılar isə istədiklərinə çatmaq üçün bütün əzab-əziyyətlərə dözərək, insanla təbiət arasında əmələ gələn döyüşdə qalib kimi sahilə qayıtmaq istəyirdilər. Cahangirin balıq tutmaq təcrübəsi Xəqanidən çox idi. O, dənizə balıqçı dostları ilə çox çıxmış, kifayət qədər balıq ovlamışdı, lakin elə günlər də olmişdu ki, demək olar, sahilə əliboş qayıtmışdılar. Cahangir həyatında ilk dəfə idi ki, belə ağır çəkili nərə balığına rast gəlmişdi. Qocaman balıqçılar, bu haqda, belə balıqların ovlanmsının olduqca ağır, bəzi hallarda isə mümkünsüz olduğunu söyləyirdilər.
Qayıq silkələndikcə toru dartmaq da çətinləşirdi. Bu, vaxt sanki suyun bağrı yarıldı. Bədəni tor içində olan uzunburun balıq göründü və sanku balıqçılara hücüm etmək istəyərkən Cahangir ucadan qışqırdı:
-Tez ol, başından vur.
Xəqani əlindəki ağır alətlə vurmaq istərkən, balıq artıq suya qərq oldu.
-Əldən çıxdı. Gəl belə edək. Biz onları dartıb çıxara bilməyəcəyik. Hazır vəziyyətdə olmalıyıq. Başları görünən kimi zərbəni endirmək lazımdır. Başqa əlaçımız yoxdur.
Qayıq bu səfər bərk silkələndi və dənizin ortasında sanki bir neçə dəfə dövrə vurdu. Cahangir və Xəqani özlərini saxlaya bilməyib aşdılar. Bu, onları artıq qorxuya salmağa başladı. Dənizdə, insanlardan uzaq bir yerdə, balıq ovunda ümidsizlik əmələ gələndə insan ovladığı balıqların onlara gəlir gətirəcəyindən çox, öz həyatları düşündürürdü və hiss edəndə ki, bu mübarizədə balığa qalib gələ bilməmisən, qürurun sanki alçalırdı, adam özünə nifrət edirdi. Amma şəxsi tamah, az-çox pul əldə edib, ailəni dolandırmaq niyyəti güc gələndə insan ölümünü də gözünün qarşısına gətirə bilir, ölümdən qorxsa da, son ümidini itirmək fikrində olmurdu. Lakin bu, fikrin özünün ömrü çox da uzun olmur.
Ağ nərə balığı bir neçə dəfə göründü, onu vurmaq mümkün olmadı. Çünki bu dəniz heyvanı torun iki qatını demək olar ki, cırmışdı, o, balıqçıların hiyləsinə aldanmaq istəmirdi və sudan çox hündürə qalxdı və sonra şappıltı ilə suya düşdü. Dənizin sanki bağrı yarıldı, böyük dalğalar əmələ gələrək qayığın içi su ilə doldu.
-Balığı ovlaya bilməyəcəyik. Görmürsən nə boydadır? Onu vurub öldürsək belə, dartıb qayığa sala bilməyəcəyik. Gücümüz çatmaz.
-Qorxma, öldürsək qayığın quyruğuna bağlayarıq. Sonra sahildən köməyimizə çatan olar. Tələsmə. Mən...
Cahangirin sözü yarımçıq qaldı və qayığa dəyən zərbədən arxasıüstə dəydi və bel sümüyündən bərk ağrı duydu. Ayağa qalxmaq istəyəndə ufuldadı. Bu, vaxt nərə balığı sudan çıxıb havada ağır çəkisi olan bədənini oynatdı və suya endi. Bu, bir necə dəfə təkrar olundu.
Xəqani Cahangirin vəziyyətinin ağır olduğunu görüb hirsləndi, üzünü dənizin alt qatına, balıqların üzdükləri səmtə tutub ucadan qışqırdı:
-Hardasan... gəl.. gəl... vurum başını əzim sənin, canımız qurtarsın... ya da sən gəl... vur öldür bizi... səninləyəm, hardasan? Qaçıb gizlənmisən? - deyib, əlini suya salıb onu döyəcləməyə başladı. Bu, vaxt uzunburun balıq sudan çıxıb, Xəqaninin alnına toxundurdu və tez də suda itdi. Xəqaninin alnından qan açıldı. Dəsmalla qanı silib Cahangirin qarşısında diz çökdü.
-Ağrıyır?
-Tərpənə bilmirəm. Bu, ağ balıq deyəsən axırıma çıxdı. Nəfəsim də daralır.
-Bir az döz, hər şey yaxşı olacaq.
-Yox, yox, incidr, vay belim...
Qayıq yenə silkələndi. Xəqani ayağa qalxdı. Uzunburun balıq görünən kimi, çevik hərəkətlə başına bir neçə zərbə endirdi. Balıq torun işində çapalamağa başladı, yavaş-yavaş taqətdən düşürdü. Xəqani darta-darta onu qayığın içinə saldı. Hirsi soyumamışdı. Ağır aləti əlinə alıb burnuna, başına zərbələr endirməyə başladı.
-Nə edirsən? - Cahangirin zəif səsi eşidildi.
-Lazım deyil bu balıq bizə, lazım deyi, - deyib, xırçım-xırçım olmuş uzunburun balığı qaldırıb suya saldı. Kiçik dalğalar əmələ gəldi. Xəqani bıçağı götürüb torin ilmələrini doğradı və suya atdı. Gəlib dostunun yanında oturub xısın-xısın ağladı. Onun bu, həyatda öz gözəl arzuları vardı. Corat kəndində böyüdüyündən həyət-bacada olan nemətlərdən həmişə istifadə edərdi. Uşaqlarla birləşib gecələr üzüm plantasiyalarına gedər, keşikçidən gizlin üzüm oğurlayardılar. Bir dəfə ələ keçmişdilər. Lakin keşikçi rəhmdil adam olduğundan onlara demişdi ki, “bir daha oğurluq etməyin, gəlin yanıma, sizə üzüm verərəm”.
Anası Töhrə uşaqlar balaca olanda qaysını, ənciri, tutu qurudar, doşab edər, qışda balalarına içizdirərdi. Bu, onun ən xoşbəxt və qayğısız günləri idi. Atası müharibədə həlak olandan sonra evin bütün ağırlığı onun çiyninə düşdüyündən işləmək qərarına gəldi. Dənizin sahilində şəhər salınacağını eşidib xoş xəyallara qapılardı. Sumqayıtın gələcəyini, küçələrini, yaşayış və inzubati binalarını, kino-teatlarını göz önünə gətirirdi. Fikirləşirdi ki, bu şəhərin salınmasında az da olsa, onun da əməyi olacaq.
Bu vaxt qayığın altından bərk zərbə dəydi. Qayıq az qala aşacaqdı. Xəqani tez yerinə keçib, avarları əlinə aldı və kəndə üz tutdu. Cahangirin vəziyyəti ağır idi. Ayağa qalxa bilmirdi. Tərs kimi sərin meh güclü küləklə əvəz olundu. Dənizdə dalğalar köpüklənərək şahə qalxmağa başladı. Hava da sanki soyudu. Balıq tutmaq həvəsi və niyyəti unudulmuşdu. Qarşıda çoşan dalğalarla mübarizə başlandı. Qayıq artıq dənizin ortasında yırğalanmaqda idi. Xəqani bütün qüvvəsini toplayıb, beyninə girən, onu dolaşığa salan fikirlərdən uzaq olub, həyatla çarpışmada qalib olmaq istəyirdi. Dənizin sahilində böyüdüyü, yay vaxtlarında boş vaxtlarını onun qoynunda keçirdiyi, sevdiyi dəniz artıq ona düşmən kəsilmişdi. O, Xəzərin belə qəddar olduğunu heç bir vaxt ağlına gətirə bilməzdi. İndi şüurunun hansısa bir qatında sevdiyi dənizə qarşı bir ikrah, qəzəb və nifrət oyandı. Bu, dəniz çox adamları ram etmişdi.
Dalğalar sanki qayığı qucağına alıb onu dənizin sinəsinə çırpır, böyük bir uğultu əmələ gətirərək adamda vəlvələ salırdı. Qayığın içi su ilə dolurdu. Xəqaninin qollarında daha taqət qalmamışdı. Başı, bədəni duzlu suyun içində idi. Üşütmə də onu lap qorxudurdu, çünki ona elə gəlirdi ki, bu, üşütmə onun bədənində olan enerjini tükəndirir.
Xəqani avarlardan bərk-bərk yapışmışdı, ona elə gəlirdi ki, bu avarlar əlindən çıxsa, deməli, həyatın sonudur. O, sahilə doğru getmək istəyirdi, dalğalar isə onu atlıb-tutur, suda oynadırdı. Təbiət, onun yaratdığı dəniz heyvanlarına qarşı amansızlığa sanki dözməyib insanlardan intiqamını alırdı.
Xəqani üzünü göyün üzünə tutub ucadan qışqırdı:
-Batırma bizi... batırma... səni həmişə sevmişik... bəs sən nə edirsən, hə?
Növbəti dalğa qayığı vurub az qala aşırmışdı. Xəqani avarın birini əlindən buraxdı. Cahangir isə ağrılardan hüşunu itirmişdi, nə baş verdiyindən bixəbər idi. Xəqani dənizin sakitləşmədiyini görüb yenidən üzünü göylərə tutub yalvara-yalvara dedi:
-Ey Ulu tanrı, varsansa səsimizi eşit. Qoyma məhv olaq, qoyma. Axı, biz sənin bəndələriyik. Niyə bizə qıyırsan? Niyə? Anam həmişə deyərdi ki, Allah təkdir, yeri, göyü yaradandır. Hər şeyə qadirdir, güclüdür. Kömək elə, ay Allah, kömək elə, biz ölsək, bacı, qardaşlarım yetim qalacaq, onlar yetim qalsa, kim olacaq günahkar, hə? Kim? Mən? Dəniz? Yoxsa sən? Axı, sən mərhəmətlisən. Ram et, bu dənizi, xilas et bizi, onun əlindən.
Nə Allah, nə dəniz Xəqaninin fəryadını eşitmədilər. Növbəti güclü dalğa qayıqı aşıraraq Xəqani ilə Cahangiri dənizin qoynuna atdı.
-Köməyə gəlin... köməyə gəlin... – Xəqaninin gur səsi çoşan dalğalar arasında zəif səs kimi eşidildi.
Xəqani suda əl-qol ataraq, üzmək istədi. Ölmək arzusunda deyildi, həyatının ən ağır və ümidsiz anlarında insanda yaşamaq eşqi güc gəlirdi. Xəqani qaranlığa bürünmüş dənizi və heç bir yerdən yardımı olmayan təbiətin qoynunda tək və kimsəsiz qaldığından son anda gözləri önünə anası, bacıları və qardaşları gəldi. Onları tək-tənha qoyub dənizdə boğulmaq istəmirdi. Lakin dənizlə vuruşmaq onun gücündən, qüvvəsindən asılı olmadığından son nəfəsində var gücünü toplayıb üzünü zülmətə bürünmüş göyə tutub qışqırdı:
-Ana! Ana! Ana!
Bir neçə gündən sonra parça-parça olmuş qayığın qalıqları sahildə göründü. Xəqani ilə Cahangirin meyidi Nasoslu qəsəbəsinin sahillərində tapıldı. Bu, hadisə çox adamları sarsıtdı. Aslan sanki stress keçirdi. Bir neçə gün özünə gələ bilmədi.

İkiillik COVID-19 pandemiyasından sonra əcnəbi zəvvarları qəbul edən Səudiyyə Ərəbistanı Həcc ziyarətində yeni qaydaları açıqlayıb.