Son xəbərlər

 

"İstər dünyada, istərsə də Azərbaycanda rəsmi titullarla yanaşı xalqın, yaradıcı qrupun, sənət adamlarının verdiyi ləqəb, ayama, təxəllüslər də var". Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında Yeni Yazarlar və Sənətçilər İctimai Birliyinin sədri, yazıçı-kulturoloq Aydın Xan Əbilov deyib.

O bildirib ki, bunları çox vaxt bir-biri ilə qarışdırırlar: "Rəsmi titul millətin, xalqın, ölkənin inkişafında, müxtəlif sahələrdə öz bacarığını ortaya qoyub iqtisadiyyatı, kənd təsərrüfatını irəli aparan şəxslər üçün dövlətin müəyyənləşdirdiyi fəxri addır.

Ləqəb hansısa şəxsin özəlliyi, keyfiyyəti, xarakteri, etdiyi hərəkətindən asılı olaraq ona dost, tanış tərəfindən verilən ikinci addır. Bu adlar bir az gülməli, məzəli olur. Eyni zamanda bir neçə dost tərəfindən verilən adlar illər keçdikcə həm də elin, obanın, bəzi hallarda isə bütün xalqın həmin şəxs haqqında yadında saxladığı ikinci, paralel ad kimi yadda qalır.

Bəzən ayamalar da olur. Ayamalar daha çox qısa müddətli, çox məhdud, lokal xarakterli ikinci adlardır. Məsələn, "Öküz Əhməd", "Dədə Sahib", "Sürücü Əhməd" və sair. ləqəb də ola bilər, ayama da. Əgər qısa müddətli olub unudulursa, bu, ayamadır. Uzun müddətli verilirsə, bu, ləqəbdir. Məsələn, bizdə "Kor Əhməd" ifadəsi var. Bəzən etnik qrupun mənsubiyyətini ortaya qoyurlar. Məsələn, "Ləzgi Əli", "Talış Hüseyn", "Türk Babək" və sair. bu tipli ləqəblər də ola bilər.

Bəzən ayama ləqəbə, ləqəb isə təxəllüsə keçə bilər. Təxəllüs daha çox ədəbi, sənət hadisəsidir. Bizdə "Şeyx Nizami" ifadəsində "Şeyx" sözü həm onun böyüklüyünü göstərir, həm də təxəllüsdür. "Məhəmməd Füzuli" ifadəsində "Füzuli" onun təxəllüsüdür, həm də sonralar adın yanında olan soyad kimi də məşhurlaşdı. "Səməd Vurğun"da "Səməd" ad olsa da, "Vurğun" kimi tanınır. Əslində Səmədin soyadı Vəkilovdur. Bu təxəllüslər ədəbiyyat aləmində məşhurdur. Qədim Şərqdə isə dastanlarda və poemalarda, bir çox qəzəllərdə, iri həcmli poetik əsərlərdə təxəllüs rəqəmlərlə yazılırdı, yaxud da obrazlı ifadə olunurdu.

Ləqəblərin mənası və mahiyyəti, əlbəttə ki, var. Hər hansı sahənin adamlarına, "Daşyonan Vəli", "Uzun Həsən" deyirlərsə, bunun çox böyük tarixi var. İnsanların sərkərdəlik bacarığı, pəhləvanlığı, yaxud da qeyri-adi iş görməsi, yaxşı usta olması da ayamalarla, daha çox ləqəblərlə başqalarına çatdırılır. Ləqəblər məlumat, informasiya daşıyıcısıdır. Şəkili dedikdə lətifələr yada düşür. "Hacı dayı", "Molla Nəsrəddin", "Bəhlul Danəndə"nın ləqəbləri tarixin müəyyən zamanında onların Azərbaycan xalqının yaddaşında qalmaları ilə səciyyələnir. "Molla Nəsrəddin" dedikdə onun həm də molla olması yada düşür. "Topal Teymur" dedikdə çolaq olduğuna görə bu böyük hökmdara belə bir ləqəb veriblər. Əgər bu adam kasıb olsaydı, ona "Topal" yox, "Çolaq Teymur" deyərdilər. Orta və kasıb təbəqənin nümayəndələrinə bir az aşağılayıcı sözlərdən, ifadələrdən ibarət ləqəblər verilirdi. "Qılınc Əhməd", yaxud "Qəzəbli Aydın" deyəndə onun xarakteri, qəhrəmanlığından irəli gələn xüsusiyyətləri özündə birləşdirən anlayışı həmin adın qarşısına gətirirlər".

"Bəzən elə ləqəblər var ki, hətta adları belə əvəzləyir. Məsələn, Koruğlunun adı Rövşən olsa da, o, "Koroğlu" kimi tanınır. Hətta "Babək" sözündə də mübahisə var, adı Hüseyn olub, amma hadisələrdən sonra ləqəbi ilə tanınır.

"Qorqud Ata"nı biz "Dədə Qorqud" adlandırırıq. Elə titullar da var ki, onlar sonradan ləqəb, ayama kimi də qalır. Məsələn, "Hüseyn ağa", "Rüstəm bəy" və sair. Bir çox ləqəblər daha sonralar hərbidə və bir çox dövlət qurumlarında rütbə şəklində də formalaşdırıldı. Kapitan, leytenant, mayor rütbələri var ki, bunlar əvvəlcə ləqəb kimi olub, sonra hərbi peşənin adı kimi qalıb. Bizdə "ilxıçı", "çoban", "atoynadan", "güləyən", "kədərli" və sair. ayama və ləqəblər var. Bəzən orta, ali məktəblərdə də bunlardan istifadə edirlər. Təəssüflər olsun ki, indi ləqəblərdən yox, daha çox ayamalardan istifadə olunur. Bu da bir az o məsələləri cılızlaşdırır. Xaricdən gələn təsir nəticəsində bizdə insanın öz adının qısaldılıb ayama və ləqəb formasında deyilməsini də görürük. Məsələn, Məsləhət - Məsi, Aydın - Ayı və sair. Bu, geniş məna kəsb edən məsələdir. Bununla Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutu, Etnoqrafiya, Tarix, Ədəbiyyat, Dilçilik İnstitutları da çox ciddi məşğul olmalıdır ki, bunların tarixi yaranma zərurəti, indiki forması tədqiq olunsun" - deyə o, əlavə edib.

04 May 2024 Çiyələyin qiyməti 1 manata DÜŞDÜ VİDEO
03 May 2024 "Ulu Öndər bütün gücünü milli intibahımıza yönəltdi" - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
03 May 2024 "Multikultural dəyərlər bu xalqın qanında və canındadır" - DEPUTAT MÜNASİBƏT BİLDİRDİ
03 May 2024 Lukaşenko nazirə yer qazdırdı: Axtar... - Video
03 May 2024 Ucarda pambıq emalı müəsisəsinin fəaliyyəti şəhər sakinlərini narahat edir VİDEO
03 May 2024 “KQB” agentlərinin adının açıqlanması yenidən gündəmdə
03 May 2024 Hitlerin Riqada yaratdığı əsir düşərgəsi – bu məkan həm də “QAN BANKI” adlandırılıb
02 May 2024 Şeyx delimitasiyaya xeyir-dua verdi
02 May 2024 Bu şəxslərə birdəfəlik yardım veriləcək - Sərəncam
02 May 2024 Tarix yazan sərkərdə
01 May 2024 Düşmənlər silahlarımızın qarşısında titrəyir - Medvedyev
01 May 2024 Lukaşenko Rusiyada dəbdəbəli iqamətgah tikdirir
01 May 2024 Prezident Zuhair Əlhartini qəbul etdi
30 Aprel 2024 Cəlilabad rayon “hərbi komissarlığında” ŞOK ÖZBAŞINALIQ… -Vətəndaş şikayət edir…
30 Aprel 2024 Bakıda çörəyin içindən taxta ÇIXDI – VİDEO
30 Aprel 2024 Bakı sakinləri Paşinyanın devrilməsini istəyirmi? - ŞOK CAVABLAR
30 Aprel 2024 İstənilən halda bu əməliyyat olacaq - Netanyahu
30 Aprel 2024 İlham Əliyev ABŞ rəsmilərini qəbul etdi
30 Aprel 2024 Azərbaycanda ada turizmi niyə inkişaf etməyib? - ARAŞDIRMA
30 Aprel 2024 Qardaş ölkədə dollar ucuzlaşdı
30 Aprel 2024 Jerar Depardye sərbəst buraxıldı
29 Aprel 2024 "Başkəndin strateji əhəmiyyəti var, sizin YOXDUR!" - Tural Abbaslıdan Musabəyova SƏRT CAVAB! - VİDEO
29 Aprel 2024 Toyuq ətinə tələbat kəskin artdı: bahalaşma olacaq?
29 Aprel 2024 "Azərbaycan-Qırğızıstan əlaqələri güclənməkdə davam edir" - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
29 Aprel 2024 "Yaşlı insan gəncə nümunə olmalıdır ki, gənc də ona hörmət etsin" - EKSPERT TƏNQİD ETDİ
29 Aprel 2024 Taksi ödənişini kartla, yoxsa nağd ödəməliyik? - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
29 Aprel 2024 Rasim Musabəyovun açıqlaması müzakirə yaratdı - Video
28 Aprel 2024 Vet.Dr.Təbriz Abdullazadə: "Bu baxımdan baytarlıq təkcə heyvanlar üçün deyil, insan, ətraf mühit və qida sağlamlığının qorunmasında həyati əhəmiyyət kəsb edən bir peşədir."
26 Aprel 2024 Cəsarət Əhmədov: “İnsan var ki, cəmiyyətin adamı olur, insan var ki, dövlətin adamı olur, insan var ki, Allahın adamı olur” - VİDEO
25 Aprel 2024 Rusiya-Azərbaycan münasibətləri qarşılıqlı məmnunluq doğurur