Fransanın "Revue Conflits" saytı Azərbaycanın Fransadakı səfiri Leyla

Abdullayevanın Avropa ilə Azərbaycan arasındakı enerji sazişləri, Azərbaycanın NATO-ya inteqrasiyası və Qarabağ müharibəsi ilə bağlı müsahibə hazırlayıb.

Milli.Az Trend-ə istinadən səfirin müsahibəsini təqdim edir:

Laçın dəhlizi Ermənistan və Xankəndini Qarabağın qalan hissəsi ilə birləşdirən yeganə çıxış yolu kimi tanınır. Laçın rayonunu bərpa etmək üçün başqa bir yol çəkmək şərt idi. Bu yolun tikintisi hansı səviyyədədir?

2020-ci ilin noyabrında imzalanmış üçtərəfli saziş ikinci yolu nəzərdə tuturdu və biz onu artıq çəkmişik. Müqaviləyə əsasən, Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən bu yolun tikintisi üç il müddətinə nəzərdə tutulmuşdu, lakin biz onu 2022-ci ilin avqustunda, yəni iki ilə başa çatdırdıq. Bu, Laçın şəhərindən yan keçən yoldur. Onun tikintisi zamanı biz yerli Qarabağ erməniləri ilə marşrut məsələlərində müsbət dialoqu təmin etdik.

Laçın yolunun tikinti işləri 4 ay bundan əvvəl başa çatdırılsa da, niyə hələ də açılmır?

Yeni yol artıq hazırdır və artıq işlək vəziyyətdədir. Rusiya sülhməramlı kontingenti yeni yola köçürülüb.

Son günlər Laçın dəhlizinin blokadasından danışılır. Bu yolu kim bağlayır?

Bu yol haqqında yayılan məlumatların çoxu yalandır. Yol bağlanmayıb! yük maşınları bu yol vasitəsilə hərəkət edir, həmçinin sülhməramlıların, Qırmızı Xaç maşınlarının sərbəst hərəkətini əks etdirən çoxlu videolar var. Azərbaycan hətta fövqəladə hallar zamanı erməni əhalisinin zəng etməsinə imkan yaratmaq üçün qaynar xəttlər də yaradıb. Azərbaycan hökuməti həqiqətən bunula diqqətə çarpdırmaq isə ki, lazım gələrsə, biz oradayıq, kömək etməyə hazırıq, onların humanitar ehtiyaclarına cavab verməyə hazırıq.

Burada faktiki olaraq ekoloqlar tərəfindən qeyri-qanuni, hərbi və kommersiya fəaliyyətinə, o cümlədən Laçın yolundan təbii sərvətlərin qeyri-qanuni istismarı üçün ciddi ekoloji fəsadlar törətməyə qarşı nümayişlər keçirilir.

Üçtərəfli sazişdə qeyd olunur ki, Laçın yolu humanitar məqsədlər üçün istifadə olunmalıdır. Bundan əlavə, 6-cı bənddə deyilir ki, "Azərbaycan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin Laçın dəhlizi ilə hər iki istiqamətdə təhlükəsiz hərəkətinə təminat verir. Halbuki, son iki ildə biz Ermənistanın bu yol vasitəsilə Azərbaycan ərazisinə silah, hərbiçilər və minalar daşınması üçün istifadə etdiyini müşahidə etmişik.

Biz bu yaxınlarda Azərbaycan torpağında Ermənistanda istehsal olunan 2700-dən çox mina aşkar etmişik. Bu minalar heç şübhəsiz 2021-ci ildə, üçtərəfli saziş imzalandıqdan sonra istehsal edilib. Laçın yolu iki ölkəni birləşdirən yeganə yoldur, və bu yol vasitəsilə keçmiş azərbaycanlı məcburi köçkünlərin öz yurdlarına qayıtmasına mane olmaq üçün minalar daşınması üçün istifadə olunub. 1994-cü ildə Ermənistanın işğalından sonra yüz minlərlə azərbaycanlı bu ərazilərdən didərgin düşüb. Biz bu bölgəni ən qısa zamanda yenidən qurmaq niyyətindəyik ki, insanlar öz torpaqlarına qayıda bilsinlər. Artıq dövlət bücəsindən 3 milyard dollardan çox vəsait yatırılıb. Təbii ki, münaqişədən sonrakı vəziyyət Ermənistanınürəyincə deyil, ona görə də bu insanların geri qayıtmasının qarşısını almaq üçün Azərbaycan ərazisinə silah və mina göndərməkdə davam edir.

Siz ekoloji fəallardan danışdınız. Lakin bu fəalların əsl mahiyyəti ilə bağlı şübhələr var. Onlar ekologiya pərdəsi altında fəaliyyət göstərən siyasi fəallar deyilmi? Onlar nümayiş keçirmək üçün icazə alıblarmı?

Şuşada yaşayan çox saylı ekoloqların olmamasına baxmayaraq, bu ekoloqları göndərən hökumət olmayıb. Onlar hər yerdən, Bakıdan və Azərbaycanın digər yerlərindən nümayişə icazə alıb gəlirlər. Hər gün yoldakı sərbəst hərəkəti əks etdirən videoları görmək mümkündür, bir daha vurğulayırıq ki, heç bir blokadadan söhbət gedə bilməz. Bunlar dinc nümayişlərdir. Son bir ay ərzində yolun hər iki istiqamətində Qızıl Xaç Cəmiyyətinin, Rusiya kontingentinin və yerli ermənilərin 644 nəqliyyat vasitəsi hərəkət edib. Lakin nümayişlər başlayandan aydındır ki, yoldan mina və silahların qanunsuz daşınması üçün istifadə etmək olmaz.

Azərbaycan və Ermənistan rəhbərləri kifayət qədər müntəzəm görüşürlər, lakin bu, danışıqlarda çox da irəliləyiş olmadığı təəssüratı yaranır. Danışıqlar nə yerdədir və Azərbaycanın məqsədi nədir?

Hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan və üçtərəfli saziş imzalandıqdan sonra Azərbaycan Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Ölkəmiz də sülh müqaviləsinin imzalanmasını təklif etdi, biz müharibədən əvvəlki irsin kütləvi şəkildə məhv edildiyini aşkar etdikdə bu, asan qərar deyildi. Mən bu məqamı ona görə qeyd edirəm ki, hər kəsin aydın təsəvvürə malik olması vacibdir ki, üçtərəfli saziş imzalanandan ertəsi gün Azərbaycan bilirdi ki, iki ölkə arasında sülhün imzalanması haqqında belə tez danışmaq heç də asan deyil.

Sonradan Azərbaycan və Ermənistan liderləri son iki ildə bir neçə dəfə görüşdülər, o cümlədən Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin iştirakı ilə görüşlər oldu. Liderlərin son görüşləri Brüssel, Praqa və Soçidə keçirilib.

Ötən il hər iki ölkə sülh sazişinə nail olmağa yaxın idi. Təəssüflər olsun ki, hər dəfə iki ölkə saziş imzalamağa yaxınlaşanda bir hadisə (erməni təxribatları) bu imzalanmaya əngəl törədir. Məsələn, sentyabr ayında Azərbaycan-Ermənistan sərhədində vəziyyət gərginləşib. Ermənilər Azərbaycan ərazilərində minalar basdırmağı planlaşdırırdılar, ona görə də biz bu təcavüzə reaksiya verərək, ermənilərin Azərbaycanın mülki əhalisini hədəfə almaq üçün istifadə etdiyi, demarkasiya edilməmiş sərhəddə yerləşən strateji yüksəklikləri ələ keçirdik.

Azərbaycanın mövqeyi belədir: ərazi bütövlüyümüzü qorumaq və biz Ermənistanla sülh müqaviləsini imzalamağa hazırıq. Biz bu gün Xankəndində yaşayan erməniləri Azərbaycan vətəndaşları kimi görürük və hər bir ölkə vətəndaşı kimi onlara da hüquq və azadlıqları təmin edən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasıdır.

Siz Azərbaycan-Avropa əlaqələri və Şarl Mişelin vasitəçi rolunu xatırlatdınız. Qaz və ümumiyyətlə, enerji mövzusu Avropanın ölkənizlə yaxınlaşmasında əsas məqamlardan biridir. Bu gün ticarət əlaqələrinin vəziyyəti necədir?

Bizim "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəmiz üzrə üç qaz kəməri var: birincisi Azərbaycanı Gürcüstana ("Cənub Qaz Kəməri"), ikincisi Türkiyəyə ("TANAP, Trans-Anadolu") birləşdirir, üçüncüsü isə ("TAP") Avropa ölkələri olan Yunanıstan, Bolqarıstan, Albaniya və İtaliyaya istiqamətlənir. TAP iki il əvvəl istismara verilib və bu boru kəməri artıq iki il ərzində 19,4 milyard m3 həcmində qaz ixrac edib.

Keçən iyul ayında biz Avropa İttifaqı ilə strateji saziş imzaladıq. Bu gün niyyətimiz Türkiyəyə ixrac olunan qazın həcmini saxlamaqla Avropaya qaz ixracını iki dəfə artırmaqdır. Məqsəd ildə 20 və ya 22 milyard m3-ə qədər artırmaqdır. Biz həmçinin yaşıl enerji ilə bağlı saziş imzalamışıq. Xəzər dənizi bizə bərpa olunan enerji üçün əhəmiyyətli potensial təklif edir ki, bu da ekspertlərin fikrincə, Şimal dənizindən sonra yaşıl enerji potensialına malik ikinci sahədir.

Beləliklə, ixrac etmək imkanı ilə yanaşı, daha çox bərpa olunan elektrik enerjisi istehsal edəcəksiniz. Yəni hasilatda qənaət olunan qaz sizə daha çox Avropaya qaz göndərməyə imkan verəcək?

Avropa üçün biz artıq 17 dekabr 2022-ci ildə Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstanla müqavilə imzalamışıq. Bu saziş Azərbaycanın Avropaya (Rumıniya, Macarıstan, Bolqarıstan, Qara dəniz) ixrac etməyi planlaşdırdığı elektrik enerjisinə aiddir. İşlər üç-dörd il çəksə belə, biz ən azı müqavilə imzalamışıq, eyni zamanda qaz ixracımızı iki dəfə artırmışıq. Avropa İttifaqının investisiyaları bu layihələri həyata keçirməyə və ölkəmizin bərpa olunan potensialını inkişaf etdirməyə imkan verir.

Enerji sazişləri vasitəsilə Avropa ilə bu yaxınlaşma bizim regiona açılmaq istəyinin göstəricisidir. Parisə gəlməmişdən öncə siz NATO-da vəzifədə olmusunuz. Sizcə, Azərbaycanın NATO-ya üzvlüyü barəində danışmaq olarmı?

Bəli, o zaman mən NATO-dakı nümayəndəmizin yanında, daha sonra Brüsseldə Avropa İttifaqındakı missiyamızda çalışırdım.

Azərbaycan NATO-ya üzv olmaq niyyətində deyil. NATO ilə 1994-cü ildə imzalanmış tərəfdaşlıq var. Biz NATO-nun "Sülh naminə tərəfdaşlıq" layihəsinə üzv olmuşuq. Azərbaycan NATO ilə ümumi maraq doğuran məsələlər üzrə siyasi dialoq aparır. Azərbaycan etibarlı tərəfdaş kimi NATO-nun sülh əməliyyatlarına öz töhfəsini verib. Məsələn, Azərbaycan NATO qüvvələri ilə Əfqanıstana daxil olan ilk Tərəfdaş ölkələrdən biri, eyni zamanda bu ölkəni tərk edənlərdən biri olub. Amma biz həm də Qoşulmama Hərəkatına üzv ölkəyik. Bu hərəkat 120 ölkəni təmsil edir və bu gün Azərbaycan bu hərəkata sədrlik edir. Beləliklə, biz NATO-ya üzv olmaq niyyətində olmasaq da, təşkilatla güclü tərəfdaşlığımızı davam etdirmək istəyirik.

Qonşularınızla (söhbət Ermənistandan getmir) yaxşı münasibət saxlamağa çox diqqət yetirirsiniz. Artıq bir neçə aydır ki, İranın Azərbaycanla bağlı mövqeyini ayırd etmək çətindir. Münasibətlər ümumən yaxşı olub, amma görünür, Tehran [sizin] Ermənistanla müharibədən sonra sərhəddə bir az təzyiq göstərmək istəyir. Bu qeyri-müəyyənliklərə necə reaksiya verirsiniz?

Azərbaycanın xarici siyasəti çox sadədir: bizim əsas nigarançılığımız ondan ibarətdir ki, bütün qonşularımızla yaxşı münasibətlər olsun. Düzdür, son vaxtlar İran rəsmilərinin bəzi açıqlamaları Azərbaycan tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb və biz bu bəyanatların səbəblərini də əslində başa düşmədik. Amma Tehranla hələ də əməkdaşlıq əlaqələrimiz var.

İranla sərhədimizin əvvəllər erməni işğalı altında olan hissəsi azad edildikdən sonra prezidentimiz İlham Əliyev özü İranla sərhədi "dostluq sərhədi" elan etdi. Ancaq Tehrandan qəribə açıqlamalar, sərhəd yaxınlığında təşkil edilən hərbi təlimlər gördük. O zaman biz belə bir sual verək ki, ərazilərimiz işğal altında olanda İran bu cür hərbi nümayişlər təşkil edirdimi?

Bildiyiniz kimi, üçtərəfli saziş regionda mümkün qədər çox kommunikasiya marşrutlarının açılması, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarının birləşdirilməsi məqsədini müəyyən edir. Bu, bütün region ölkələrinin marağındadır. Bununla əlaqədar İran da Azərbaycana kifayət qədər qəribə bəyanatlar verib. Bununla belə, biz rəsmi əlaqələrimizdə mühüm ikitərəfli sazişləri qoruyub saxlamağa davam edirik.

Azərbaycan beynəlxalq hüququn fundamental prinsiplərinə əsaslanan və əməkdaşlığı rəhbər tutan xarici siyasət aparır. Qonşu ölkələrlə yaxşı ikitərəfli münasibətlərimiz var və biz İrəvanla münasibətləri normallaşdırmağa, o cümlədən sülh müqaviləsinin imzalanmasına, sərhədlərin delimitasiyasına və bütün kommunikasiya kanallarının açılmasına hazırıq.

Ümumiyyətlə, biz İrəvanla münasibətləri normallaşdırmaq istəyirik ki, regionu çiçəkləndirəcək layihələr üzərində işləyək. Biz artıq Azərbaycandan keçəcək Asiya-Avropa dəhlizindən danışırıq. Bu dəhlizə aid olan ölkələr üçün real potensial var, çünki biz Asiya ilə Avropa arasında tranzit bölgəyik. Qafqaz vasitəsilə yüklərin daşınması regionun bütün ölkələri üçün qazan-qazan layihəsidir.

Milli.Az