Qabil Hüseynli: “Beynəlmiləl şəhər adı altında ermənilərin Bakıda yerləşdirilməsi sovet hakimiyyətinin siyasətinin əsaslarından birini təşkil edirdi”.

“Etiraf etmək lazımdır ki, Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist Partiyasının I katibliyinə gəldikdən sonra ermənilərə qarşı mübarizənin geniş səhifəsi başladı”

15 sentyabrda Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi Qafqaz İslam Ordusunun Bakını daşnak-bolşevik işğalından azad etməsindən yüz il ötür. Tariximizə qızıl hərflərlə yazılan bu günü təntənəli şəkildə keçirmək üçün ciddi hazırlıqlar görülür. Həmin gün yüz illiklə əlaqədar hərbi parad keçiriləcək. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu tarixi günlə bağlı təşkil olunacaq tədbirlərdə iştirak etmək üçün Azərbaycana gələcək.

15 sentyabr yaxınlaşdıqca bu gün ətrafında bir çox müzakirələr açılıb. Müzakirə mövzularından biri də Bakının 1918-ci ildən sonra ikinci dəfə 1988-ci ildə de-fakto erməni işğalından azad edilməsi ilə bağlıdır. Bu müzakirənin açılmasına səbəb də 71 illik sovet rejimi dövründə ermənilərin Bakı və digər şəhərlərimizdə biznes mərkəzləri yaratmaqla, yüksək dövlət vəzifələri tutmaqla, SSRİ-nin dəstəyi və digər yollarla Bakını və digər bölgələrimizi “işğal etmələri” olub. Faktiki olaraq Bakıda və bir sıra bölgələrdə müxtəlif sənətkarlıq sahələri, “qara bazar”larda ermənilər kifayət qədər rol oynayıblar. Həmçinin kriminal qruplara da ermənilərin təsiri böyük olub. Bu istiqamətdə ən müxtəlif fikirlər səslənməkdədir. Bir qisim hesab edir ki, 30 il öncə Bakıda yaşayan ermənilərin sayı az olub və həmin ildə paytaxtımız sadəcə ermənilərdən təmizlənib. Bu baxımdan “azad edilmə” anlayışının düzgün olmadığı qeyd edilir. Bunun əksini düşünüb, Bakının hərbi işğaldan deyil, ermənilərin “maliyyə işğalı”ndan azad edildiyini deyənlər də az deyil. 
Sabiq dövlət müşaviri, politoloq Qabil Hüseynli sovet dövründə ermənilərin Bakıda müxtəlif sahələrə sirayət etmələrinin həqiqət olduğunu deməklə yanaşı, 88-ci ildən sonrakı olayları Bakının ikinci dəfə işğaldan azad edilməsi kimi qiymətləndirməyi doğru hesab etmir: “İlk dəfə Bakının azad edilməsini 1988-ci ildəki hadisələrlə eyniləşdirmək olmaz. O zaman neft sahibkarlığında ermənilər 60%-dən çox təmsil olunurdular. Bakı Çar Rusiyasının kapitalist münasibətlərinin inkişaf etdiyi 4 iri şəhərindən biri idi. İran və başqa ölkələrdən o zaman çoxsaylı erməni fəhlələri Bakıya gətirmişdilər. Bakı Dumasında belə erməni deputatların sayı azərbaycanlılardan çox idi. Bir sıra məzhəb sahibləri də çoxluq etibarı ilə ermənilərdən ibarət idi. Bakıda məqsədli şəkildə erməniləri sənaye mərkəzlərində yerləşdirirdilər. Şəhərin mərkəzində ermənilərin say baxımından üstünlük təşkil etmələrinə cəhdlər edilirdi. Bu da onlara bütün sahələr üzrə sahiblənməyə şərait yaradırdı. Quldur dəstələrinin Bakıya gəlib burada qətliamlar törətmələrində bu ermənilərin rolu olmuşdu. Hətta bəziləri könüllü şəkildə həmin quldur dəstələrinin tərkibinə belə daxil olurdu. 15 sentyabr tariximizdə hər zaman qızıl hərflərlə yazılı şəkildə qalacaq. Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı olmaqla paytaxt şəhər kimi tanınması Bakının taleyində çox mühüm rol oynadı. Sovet hakimiyyəti illərində Moskvanın dəstəyi ilə ermənilər Azərbaycanda yenə də hegemonluğa can atırdılar. Kommunist Partiyasının Azərbaycanda bir müddət birinci katibi erməni olub. Yəni Moskva ermənini azərbaycanlılara rəhbər təyin etmişdi. Cəza aparatının mərkəzi yerlərində də ermənilər idilər. İnsanların günahsız yerə barələrində güllələnmə qərarı çıxarılıb öldürülmələrində o şəxslərin rolu çox böyük olub. Nifrətlərini bir növ həyata keçirmək üçün şans qazanmışdılar”.

Q.Hüseynli onu da qeyd etdi ki, Bakını sovet dönəmində erməniləşdirə bilməyiblər: “Onların Bakıda cəmləşmələri üçün SSRİ dövründə müəyyən imkanlar yarandı. Beynəlmiləl şəhəri adı altında ermənilərin Bakıda yerləşdirilməsi sovet hakimiyyətinin siyasətinin əsaslarından birini təşkil edirdi. Azərbaycanda vəzifələrə təyinatlar olanda həmin şəxslərin erməni olmalarına ciddi şəkildə diqqət ayırırdılar. Hətta bir müddət Bakı küçələrinə adların verilməsi ilə məşğul olan idarənin rəisi də erməni olub. Əlləri azərbaycanlıların qanına batmış şəxslərin adlarının küçələrə verilməsi maneəsiz həyata keçirilirdi. Etiraf etmək lazımdır ki, Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist Partiyasının I katibliyinə gəldikdən sonra ermənilərə qarşı mübarizənin geniş səhifəsi başladı. 

Paytaxtımızın milliləşdirilməsi istiqamətində bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanıldı. Milli kadrların ölkənin idarə edilməsi ilə bağlı mühüm sahələrə rəhbər təyin olunması işi də sürətləndi. Nəticədə ümumi vəziyyət getdikcə dəyişməyə başladı. Bakının milliləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Şəhərə rayonlarımızdakı azərbaycanlıların güclü axını da o zaman başlamışdı. Mərkəzi hakimiyyət isə sovet qanunları ilə olsa da, Azərbaycan türklərinin şəhərdə möhkəmlənməsinə göz yumurdu. Bunun nəticəsində Bakıda azərbaycanlıların sayı ölçüyə gəlməyəcək dərəcədə artdı. O dövrdə milli ruhun ciddi yüksəlişi dövrü idi. Ədəbiyyatımızda milli ruhun yer alması, Bütöv Azərbaycan ideyasının gündəmə gəlməsi çox ciddi hadisələr oldu. 60-80-cı illər Azərbaycan üçün çox mühüm zamanlar idi. Məhz bu səbəblərdən Bakının azad edilməsini 1918-ci ilə aid edirəm. 80-ci illərin sonlarında milli azadlıq hərəkatının başlaması ilə Azərbaycandakı bir ovuc erməninin paytaxtımızı tərk etməsini normal bir proses hesab edirəm. Çünki onlardan da çox azərbaycanlı İrəvan şəhərindən deportasiya edilmişdi. Bu proseslər milli proseslər idi”.