Füzuli uğrunda aparılmış döyüşlərdə Azərbaycan Ordusu

mümkünsüzü mümkün etdi

Füzuli rayonu qədim yurd yerlərimizdən biridir. O yerlərimizdən ki, illərdir erməni tapdağı altında qaldı, inlədi.Füzuli şəhəri və rayonun böyük hissəsi 23 avqust 1993-cü il tarixində erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. 5 yanvar 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində rayonun 22 yaşayış məntəqəsi işğaldan azad olundu. Qələbə ilə bitən bu hərbi əməliyyatlara Azərbaycan xalqının Ümumilli Lideri Heydər Əliyevin əmri ilə başlanıldı. O zaman işğaldan azad olunmuş ərazilərdə hazırda rayon əhalisinin 50%-ə qədəri yaşayır. Ermənistanın  silahlı qüvvələri ilə mübarizədə  rayon sakinlərindən 400 nəfərədək müharibə əlili, 657 nəfər şəhid olub, 181 nəfər əsir və itkin düşü. Füzuli zəngin infrastruktur və tarixi abidələrə malik olan məkan idi. Rayonda işğaldan əvvəl 2 şəhər, 16 qəsəbə, 82 kənd və başqa yaşayış məntəqələri mövcud idi. İşğaldan öncə Füzuli rayonu tarixi-dini abidələrlə, xüsusən də türbələrlə zəngin bir ərazi olub. Bu abidələr sırasına rayonun Babı kəndində yerləşən səkkizguşəli Şeyx Babi Yaqub (XIII əsr) türbəsini, Aşağı Veysəlli kəndində XIV əsrə aid Mirəli türbəsini, Əhmədalılar kəndində orta əsr qəbiristanlığının ərazisində sənduqə formalı qəbirdaşının üzərindəki türbəni, XIX əsrin Cəlil türbəsini aid etmək olar.

Füzul işğal altında qalmışdı. Ta ki 2020-ci ilin 17 oktyabr tarixinədək. Həmin il 27 sentyabrda başlayan haqq savaşımızda qəhrəman oğullarımız canı, qanı bahasına düşmən üzərinə gedirdi. Vətən müharibəsinin gedişində, 17 oktyabrda Füzuli rayonunun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləriylə yanaşı Füzuli şəhəri də dığalardan təmizləndi. Vətən müharibəsində Füzuli rayonundan 80 nəfərədək sakin şəhid oldu, 300 nəfərədək sakin yaralandı. Onu da bildirək ki, Füzuli əməliyyatı Azərbaycan Ordusununİkinci Qarabağ müharibəsində cənub-şərq cəbhəsində baş vermiş ən əhəmiyyətli döyüşlərdən biri idi. Bu əməliyyat sayəsində həmçinin Cəbrayıl və Xocavənd rayonunun bir sıra yaşayış məntəqələri Azərbaycan Ordusu tərəfindən azad edildi. Füzuli əməliyyatında dümən xeyli canlı qüvvə və texnika itkisi verərək ərazidən qaçdı. Üstəlik Füzulinin keçmiş təmas xəttində yerləşən bir neçə müdafiə xəttinin yarılması Azərbaycan Ordusunun Cənub cəbhəsi boyunca irəliləməsi üçün geniş imkanlar yaratdı. Əməliyyatlar nəticəsində Ermənistan ordusunun mühəndis-istehkam rəisi, polkovnik Aşot Qazaryan məhv edildi. Burada ermənilərin sarsılmaz saydığı, ən güclü müdafiə xətti adlandırdığı “Ohanyan xətti”nin ordumuzun gücü ilə yerlə yeksan olması, yarılması da unudulmamalıdır. Xatırladaq ki, burada düşmən müdafiə xəttində beton sədlərdən, məftilli xətlərdən əlavə, mina sahəsi də yaratmışdı. Azərbaycan əsgəri beton sədləri, məftil xətlərini və minalanmış ərazini keçməli idi. Həmçinin zirehli texnikaların hərəkətinə mane olmaq üçün burada enli çuxurlar da qazılmışdı. Buna baxmayaraq, bu maneələr rəşadətli ordumuz tərəfindən darmadağın edildi.

17 oktyabr nəinki füzulililərin xatirəsində, Azərbaycan dövlətinin tarixində əbədi qalacaq və bundan sonra xatırlanacaq. İnsanlar öz doğma torpaqlarına qayıdacaqlar. İşğaldan azad olunmuş torpaqlarımızın inkişafını görən həyatdan getmiş on minlərlə qaçqın və köçkünlərimizin ruhu da şad və rahat olacaq. Doğrudan da Azərbaycan Ordusu mümkünsüzü mümkün etdi.Çox böyük peşəkarlıq, məharət, şücaət və fədakarlıq tələb etmiş bu döyüşlər haqqında kitablar yazılacaq. 30 il ərzində düşmən təmas xəttində o qədər möhkəm istehkam qurmuşdu, bəziləri hesab edirdi ki, Füzuli şəhərini işğaldan azad etmək mümkün deyil. Hətta ən tanınmış hərbi mütəxəssislər də belə fikirdə idi ki, Füzulini işğaldan azad etmək üçün bəlkə aylarla vaxt lazım olacaq. Lakin ordumuz bunu bir neçə günün içində edə bildi.

Füzuli uğrunda döyüşlərdə iştirak edənlərin şücaət və vətənpərvərliyinin dövlət tərəfindən qiymətləndirildi. 2020-ci il noyabrın 26-da “Füzulinin azad olunmasına görə” medalı təsis edildi. Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin sərəncamları ilə Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak edərək şəxsi igidlik və şücaət nümayiş etdirmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 25167 hərbi qulluqçusu “Füzulinin azad olunmasına görə” medalı ilə təltif olundu.

2020-ci il noyabrın 16-da Azərbaycan Prezidentiİlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva işğaldan azad olunan Füzuli rayonuna gəldilər. İlham Əliyev Füzuli şəhərində Azərbaycan bayrağını qaldırdı. Sonradan Füzuli-Şuşa avtomobil yolunun – Zəfər yolunun təməli qoyuldu. Cari ildə ölkə rəhbəri Füzuliyə 4 dəfə səfər etdi. Bu səfərlər çərçivəsində Füzuli Beynəlxalq Hava Limanının, Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xəttinin, Füzuli-Hadrut avtomobil yolunun təməli qoyuldu, Füzuli rayonundakı Aşağı Köndələnçay su anbarında yaradılan şəraitlə tanışlıq və “Füzuli” yarımstansiyasının açılışı oldu. Əlbəttə, bu son deyil. Bundan sonra da Füzuli böyüyəcək, inkişaf edəcək.

Həsənov Qəmbər,

Salyan rayon Qızılağac kənd inzibati ərazi dairəsi üzrə nümayəndə