Azərbaycanlı qardaşlarımızı bir daha təbrik edirəm.

Axar.az xəbər verir ki, bunu Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan deyib.

O bildirib ki, əldə edilən razılaşmaya əsasən Azərbaycan torpaqları ən geci dekabrın 1-nə kimi təslim ediləcək:

“Azərbaycanla Naxçıvan arasında nəqliyyat təmin ediləcək və yol çəkiləcək. Türkiyə sazişin icrasına nəzarət etmək və izləmək üçün bölgədə Rusiya ilə birgə çalışacaq. Bununla bağlı bu səhər müqavilə imzalandı”.

Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin, Ermənistan baş nazirinin Qarabağla bağlı imzaladığı bəyanat Ermənistan cəmiyyətində ciddi siyasi proseslər və açıqlamalar, görüşlərlə müşayiət olunur.

Belə görünür ki, əslində 44 günlük savaş və onun “hərbi kapitulyasiya” adlandırdığımız sənədlə yekunlaşması heç də son deyil. Bəlkə də başlanğıcdır.

Prosesləri əvvəldən nəzərdən keçirək...

Paşinyan bu gün artıq 2 ildir təkrarladığı “məndən əvvəlki hakimiyyət Qarabağla bağlı hər şeyi uduzmuşdu” fikrini səsləndirməklə məşğuldur.

Haqlıdır, çünki 2011-ci ildə Kazan prinsipləri əsasında razılaşmadan Ermənistanın sabiq prezidenti Serj Sərkisyan yayınmağı bacarmadı: 2016-cı ilin aprel savaşı ilə ağır zərbə alan Ermənistanın baza prinsipləri əsasında danışıqları davam etdirəcəyi və Sərkisyanın o şərtləri qəbul edəcəyi öhdəliyini Rusiya öz üzərinə götürdü.

Bundan sonra Sərkisyana Rusiyanın təzyiqi artmağa başladı: Xatırlayırsınızsa, 5 rayon (“+2”-ni Lavrov tez-tez unudurdu) formulunu hətta Lavrov belə gündəmə gətirirdi və bu ssenari ona görə bir müddət “Lavrov planı” da adlanmağa başladı.

Sərkisyan əvvəlcə razılaşma imzalamağa və 7 rayonu (Laçın koridoru istisna olmaqla) boşaltmağa razı olsa da, sonradan “fasilə” götürdü – seçkiləri bəhanə edirdi. Seçkidə isə hakimiyyəti Qərbin layihəsinə, Sorosun uşağına uduzmadı, sadəcə ötürdü, vəssalam.

Ermənistanda “məxməri inqilab”ın baş tutma səbəbi elə Sərkisyanın özü idi. Əks halda 2008-ci il 1 martındakı kimi, nümayişçilərə qarşı ən azı zor tətbiq etmək olardı.

Sərkisyan isə nəinki zor tətbiq etdi, hətta bir-iki dəfə Nikol Paşinyanla bağlı qapı arxasında görüşəndən sonra heç kəsin gözləmədiyi bir anda istefaya getdi.

Sərkisyan Dağlıq Qarabağın ətrafındakı rayonları belə qaytarmağa hazır deyildi, amma qaytarmaya da bilməzdi. Paşinyan isə Rusiyanın işğalı dayandırmaq təzyiqindən yayınmaq yolunu tapdığını düşünürdü.

Sərkisyanın bu layihədə iştirakı istisna edilməməlidir: Paşinyanı 1 mart hadisələrindən sonra vaxtından əvvəl həbsdən buraxan da, onun deputat seçilməsinə yaşıl işıq yandıran da Serj Sərkisyan olmuşdu.

Təsadüfi deyil ki, Paşinyan hakimiyyətə gələndən sonra “qisas ağırlığını” Köçəryanın üstünə saldı və onu həbs etdirdi, Sərkisyanla bağlı cinayət işlərinin açılmasına baxmayaraq isə o, həbs olunmadı...

Paşinyan nəyə nail olmaq istəyirdi?

Nikol Paşinyan ilk gündən qərbyönümlü və yaxud sorosyönümlü (necə adlanmasından asılı olmayaraq) siyasi xətt tutmuşdu: hədəf Rusiyadan daha çox siyasi, hərbi və iqtisadi güzəştlər qoparmaq, Qarabağ məsələsində baza prinsiplərindən imtinaya dəstək almaq, Dağlıq Qarabağı tanıtmaq, bu baş tutmadıqda isə Qərbin dəstəyi ilə bu istədiklərinə nail olmaq idi.

Hakimiyyətinin ilk illərində siyasi manevr edərək, Azərbaycandan möhlət alan Nikol Paşinyan xalqın dəstəyi ilə rəqiblərini zərərsizləşdirdikdən sonra planını həyata keçirməyə başladı: silahlanmanı gücləndirdi, eyni zamanda həm Rusiya ilə, həm də Azərbaycanla çox təhlükəli oyuna başladı.

Qərbdən ciddi dəstək ala bilməyəcəyini anlayanda isə artıq gec idi: Rusiya ilə münasibətləri kifayət qədər gərginləşdirmişdi. Belədə yeganə yol qalırdı: “va-bank”!

Paşinyanın Şuşada qondarma andiçmə mərasimi keçirməsi, “dqr” parlamentinin Şuşaya köçürülməsi prosesini başlatması, Azərbaycanın mənəvi paytaxtında yallı getməsi, “Qarabağ Ermənistandır” açıqlaması - hamısı müharibəyə nail olmaq istəyi idi.

N.Paşinyanın, nəhayət, “müharibəni qazanmaq üçün” “yeni ərazilər uğrunda yeni müaribə” avantürası ən təhlükəli oyun oldu. Bu, artıq son idi və heç bir güzəştə yer qoymurdu.

Ermənistan baş nazirinin əminliyi vardı: Azərbaycan heç bir halda Dağlıq Qarabağın ərazisinə girməyəcəkdi, o cümlədən Ermənistan ərazisinə də müdaxilə etməyəcəkdi – KTMT zəmanətinə görə.

Ən pis ssenari Aprel savaşı ola bilərdi: bir neçə yüz hektar ərazinin itirilməsi. Bunun ardınca Nikol Paşinyan ya işğaldakı ərazilərin cüzi bir hissəsini “güzəştə” gedə, əvəzində isə Rusiya ilə münasibətləri tamamilə kəsərək, Qərbə doğru üz tutma fürsəti qazana bilərdi.

Ən yaxşı variant isə “yeni ərazilərlə” Azərbaycanı kapitulyasiyaya məcbur etmək idi.

Ən pis və ən yaxşı variantlar masada idi, Nikol Paşinyan Dağlıq Qarabağ probleminin çözümünü tapmış və bunu birdəfəlik həll etmək üçün qolunu çırmamışdı.

Hər şey hesablanmışdı – yalnız bir şeydən başqa:

İlham Əliyev faktoru

Paşinyan yalnız Azərbaycan Prezidentinin imkanlarını və siyasi strategiyasını düzgün qiymətləndirməmişdi. O bilmirdi ki, uzun illərdir danışıqlar masasında ərazi bütövlüyünün həlli üçün çalışan İlham Əliyev “sülh üçün müharibəyə” hazırlaşır: bundan ötrü bəzi illərdə yalnız silaha bir neçə milyard xərcləməkdən belə çəkinmir.

Üstəlik, İlham Əliyev həm Rusiya, həm Türkiyə, həm İran, eyni zamanda dünyanın bir çox mötəbər qurumları, beynəlxalq təşkilatları ilə aktiv şəkildə çalışır, siyasi, mədəni, idman tədbirlərindən belə məharətlə istifadə edir, dünyanın ən nüfuzlu təşkilatları ilə əlaqələrini genişləndirir, lobbi fəaliyyətinə ciddi vəsait xərcləyir, daxili sabitliyi gücləndirir, siyasi partiyalarla münasibətləri ən yüksək səviyyəyə qaldırır, ölkənin idarəetməsini təkmilləşdirir, iqtisadi gücünü günbəgün artırır və..

Və əlbəttə ki, strateji müttəfiq, qardaş ölkə ilə hərbi təlimlərin sayını ildə 10 dəfəyə qədər qaldırır – yəni ordunu ən yüksək səviyyədə döyüşə hazırlayır.

Paralel olaraq ölkənin rezervlərini bütün vəchlə çoxaldır: o səviyyədə ki, bu ehtiyatlar dövlət büdcəsini az qala 4 dəfədən də artıq üstələyəcək həddə yüksəlir.

İlham Əliyev Ermənistanın ciddi şəkildə müharibəyə hazırlaşdığını deyəndə qətiyyən siyasi manipulyasiya etmir və təbliğat aparmırdı: faktı deyirdi və bu faktı hətta BMT Baş Assableyasının toplantısında da bütün dünyanın diqqətinə çatdırdı.

Bu, görünən...

Görünməyən isə bütün detalları, kəşfiyyat məlumatlarını, Nikolun planını qonşu ölkələrlə paylaşmaq idi - əlbəttə, ilk növbədə Rusiya ilə. Rusiya heç bir halda Ermənistanı Qərbə güzəştə gedə bilməzdi.

Putinin vassalının qeyri-peşəkar gedişləri haqda məlumatsız olduğunu düşünmək sadəlövhlük olardı: o, hər şeyi bilirdi və ona görə də Azərbaycana artıq Aprel savaşındakı kimi mane olmayacaqdı.

Bu dəfə başlayacaq savaş Paşinyanın Ermənistanı bütövlükdə Rusiyanın ayaqları altına sərməsinə qədər davam etməliydi. Ancaq o həddə olmamalıydı ki, sonradan Ermənistanda Rusiyanı Qarabağın tamamilə əldən çıxmasına görə ittiham etsinlər.

Ərdoğan faktoru

Regional gücə çevrilən Türkiyə və onun böyük lideri Ərdoğan faktoru bu prosesdə xüsusilə mühümdür. Suriyada beynəlxalq gücləri – “min kilometrlərlə uzaqda olanları” bir qıraqda qoyub, regionun problemlərini regional güclərlə həll etməyə girəşən Ərdoğanın Suriyadakı manevrləri göz önündədir. “Astana formatı” region problemlərinin həlli üçün uğurlu bir düstur sayıla bilərdi. Doğrudur, bu format Liviyada Türkiyəni qane etmirdi - baxmayaraq ki, “format” buna çox cəhd etdi. Türkiyə burda yeganə söz sahibi olmaqda iddiasını ortaya qoydu. Ancaq Qafqazda bu “format” aktivləşə bilərdi və aktivləşdi də.

Lakin Cənubi Qafqaz Liviya deyil, Rusiyanın maraqları təmin olunmalıydı və olunacaqdı da.

Yalnız...

44 gün və... yenə İlham Əliyev!

27 sentyabr tarixi gəldi: Hamının gözləntiləri Azərbaycan Ali Baş Komandanının 5 rayonu azad edəndən sonra Dağlıq Qarabağla bağlı danışıqları yeniləyəcəyi və baza prinsipləri əsasında problemin həllinə nail olacağı idi.

Ancaq İlham Əliyev Ağdamı ortada buraxıb birbaşa Hadrut, Xocavənd və Şuşa istiqamətində həmləyə getdi. Ona görə bəzi beynəlxalq hərbi ekspertlər Azərbaycan Ordusunun Şuşa əməliyyatını “böyük provokasiya” adlandırırlar. Ən çətin relyef, Qala-şəhərə doğru mümkün və rahat yolların hələ açılmaması halında qısa müddətdə Azərbaycan Ordusunun Şuşanı işğaldan azad etməsi əsl şok idi.

Bu, Ermənistan hərbi-siyasi rəhbərliyi də daxil olmaqla, çoxları üçün sürpriz sayıla bilərdi.

Bu, artıq İlham Əliyevin situasiyadan maksimum bəhrələnərək, milli hədəflər naminə böyük riski, bəlkə də beynəlxalq ekspertlərin dediyi kimi, “provokasiyası” idi.

İlham Əliyev bunu necə bacardı, hansı şəraitdə buna nail oldu və bunu necə “razılaşdırdı”? Niyə İlham Əliyev imzalama mərasimindən sonra xalqa müraciətində “Azərbaycan ordusu olduğu yerlərdən bir addım da geri çəkilməyəcək” sözlərini xüsusi vurğu ilə dedi? Kimlərin, hansı planını pozdu və ÖZ İRADƏSİNİ, ÖZ SSENARİSİNİ NECƏ TƏTBİQ ETDİ?

Bununla bağlı yalnız təxminlər var və hesab edirik ki, indiki halda dilə gətirilməsə, daha yaxşıdır. Bu, illər sonra üzərindən “məxfilik qrifi” qalxanda aydınlaşacaq.

İndi yalnız bircə işarə etmək olar: İlham Əliyev böyük sərkərdə və böyük oyunçudur!

Rusiya sülhməramlılarının gəlişi

Şuşa azad olunur, cəmi bir gün sonra artıq Rusiya müdaxiləsi ilə bəyanat imzalanır.

Çox sürətli, gözlənilməz gedişdir. Çünki Rusiya müharibənin Azərbaycanda getdiyini bildirərək, savaşa müdaxilə etmirdi və heç kim də gecə ilə, hələ sənəd tam hazır olmadan sürətli bir şəkildə Bəyanat gözləmirdi.

Niyə gecə yarı bu Bəyanat imzalanmalı idi? Niyə Bakı vaxtı ilə saat 01-də? 10 noyabr səhərini tərəflər (yəni Rusiya) niyə gözləmədi? Niyə Naxçıvan istiqamətində harasa gedən kolonu müşayiət edən helikopterin vurulması səhvi baş verdi? Xırdalan səmasında həmin gecə hansı “naməlum raket” zərərsizləşdirildi?

İlham Əliyev daha hansı sürpriz hazırlamışdı?

Bu suallara cavablar da var təxminən: ancaq zamana buraxaq...

Paşinyan ötən gündən ardıcıl açıqlamalar verir və bildirir ki, əgər indi də bu sazişdən imtina etsə idi, daha çətin vəziyyətə düşə bilərdi.

Halbuki bir müddət əvvəl Ermənistan baş naziri danışıqlar üçün xahiş etmişdi, ancaq bircə gün sonra “savaş” qərarı vermişdi. Bu provokasiyaya – “va-banka” getməsi üçün məsləhətləşdiyi müşavirləri, ağaları və hərbi kontingenti sadəcə yenə də bir faktı nəzərə almamışdılar: İlham Əliyev faktorunu!

İlham Əliyev provokasiyaya nə vaxt və necə getmək lazım olduğunu təkcə Paşinyana və bütün Ermənistan hərbi-siyasi rəhbərliyinə deyil, Paşinyanın ağalarına da göstərmiş oldu.

Beləliklə, nəticə: İlham Əliyev baza prinsiplərində nəzərdə tutulandan qat-qat artığını əldə etdi, Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini tarixə gömdü, Dağlıq Qarabağın daxilindəki 3 rayona əl qoydu, ətrafdakı 3 rayonun sülhlə, cəmi 20 günə boşaldılmasını təmin etdi, Qazaxın 7 kəndini geri aldı və...

Və əlbəttə ki, Naxçıvanla quru əlaqəsini təmin edən koridora sahibləndi.

Hərbi əməliyyatlar davam etsəydi, Qazaxın 7 kəndi və Zəngəzurdan keçən koridoru almaq mümkün olacaqdımı?

Mübahisəlidir...

Müharibə bitdi, daha ağır proses başladı

Ordu dayandı, Azərbaycan hərbi məqsədlərinə çatdı. Bundan sonra isə olduqca ağır, hətta uzun bir diplomatik prosesin başladığını elan etmək üçün kifayət qədər əsaslarımız var.

Ermənistanda vəziyyət gözlənildiyindən daha gərgindir: orda Paşinyanın hakimiyyətdən getməsi və rusmeyilli qüvvələrin ölkənin sükanı arxasına keçməsi prosesinə start verilib; bütün siyasilərin təmasları başlayıb; hamısı ordunu daha da gücləndirmək, “keçmiş səhvlərdən” nəticə çıxarmaq, ciddi şəkildə hazırlaşmaq, hərbi-siyasi gücü ən qısa müddətdə bərpa etmək, Rusiya ilə əlaqələri maksimal səviyyəyə qaldırmaq və Qarabağa dönmək... kursunu götürüb.

Ermənistanda hərbi-siyasi rəhbərliyin dəyişməsi, Rusiya hakim dairələrindəki İrəvandan narazıların da könlünün alınması fonunda nələr dəyişəcək?

Putin bütün hallarda əldən çıxan mövqeyini son anda geri qaytarmaq üçün aktivləşdi. Düzdür, “dqr” sərhədlərinə geriçəkilmə olmadı, ancaq bütün hallarda rus ordusu sülhməramlı adı ilə faktiki olaraq Azərbaycandadır: nə qədər lokal ərazidə olsa da, nə qədər az qüvvə olsa da, fakt faktdır.

Bundan sonra güc və ordu sözünü deyə bilməyəcək – ortada rus ordusu var və hərbi güc Rusiya qüvvələri ilə toqquşmaq deməkdir. Bunu isə nəinki Azərbaycan, dünyanın heç bir ölkəsi istəmir.

İndi hər şey diplomatiyanın üzərinə düşür və burda heç də hərbi uğurların diplomatik cəbhədə reallaşdırılmasından və müdafiə olunmasından söhbət getmir. Burda artıq tamamilə fərqli siyasi strategiya olacaq.

Asan olmayacaq, qısa müddətdə yekunlaşacağına da inanmırıq, ancaq Bizim Liderin bacaracağına inam sonsuzdur.

O, nəyə qadir olduğunu artıq bütün dünyaya sübut edib: dünya isə sözübütöv, qonşu dövlətlərin belə iqtisadi maraqlarını qoruyan ideal tərəfdaşı, eyni zamanda milli maraqlar naminə ən çətin riskləri göz altına almağı bacaran liderlə hesablaşır. 27 sentyabrdan sonra çox rahatlıqla Azərbaycan liderinə zəng edənlər 8 noyabrdan sonra iki, bəlkə də üç dəfə düşünüb, sonra telefona əl atacaq...

Artıq sözü imzası boyda olan İlham Əliyevin qətiyyəti heç kim üçün müzakirə mövzusu deyil!

Amma unutmayaq ki, qarşıdakı imperialist maraqları üçün aşırı aqressorluğa əl atmağı bacaran şəxsdir.

Demək, 17 il Paşinyanı və pandemiyanı gözləyən Liderin bundan sonra da nəyi necə və nə zaman ediləcəyi günü gözləyəcəyik!

Səbirli olacağıq, amma bu dəfə 30 il yox...

Mən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevi, doğma Azərbaycan xalqını tarixi Qələbə münasibətilə təbrik edirəm. Bu qələbə azərbaycanlıların Ermənistan tərəfindən 30 il əvvəl işğal olunmuş torpaqlara qayıdış hüququnun bərpasıdır.

Axar.az xəbər verir ki, bu açıqlama ilə Misirin Həlvan Universitetinin professoru, politoloq Adel Dərviş çıxış edib.

“Mən hələ iyulda sizə verdiyim müsahibədə qeyd etmişdim ki, hərbi təxribatlara əl atan Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllində maraqlı deyil. Onu da bildirmişdim ki, COVİD-19 pandemiyası dövründə dərin böhran keçirən Ermənistanın baş naziri bu təxribatlarla öz xalqının diqqətini yayındırmaq istəyir. Lakin hər şeyin sonu olduğu kimi, bu təhlükəli oyunların da axırı gəlməli idi. Ermənistanın sentyabrın 27-də hərbi təxribatından sonra başlayan döyüşlər işğalçı ölkənin təslim olması ilə başa çatdı. Mən Şuşa, Füzuli, Zəngilan, Cəbrayıl şəhərlərinin, 300-dən çox yaşayış məntəqəsinin cəmi 40 gün ərzində işğaldan azad edilməsini böyük hərbi zəfər hesab edirəm. Ümidvaram ki, Dağlıq Qarabağda nəhayət ki, sülh və təhlükəsizlik bərqərar olacaq. Doğma Azərbaycan xalqına öz torpaqlarında sülh və əmin-amanlıq arzu edirəm”, - Dərviş söyləyib.

Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski Almaniya kansleri Angela Merkel ilə telefon danışığında Almaniyanın “BioNTech” və “Pfizer” firmaları tərəfindən hazırlanan koronavirus peyvəndinin Kiyevə verilməsinin mümkünlüyünü müzakirə edib. “Qafqazinfo” xəbər verir ki, bu barədə Zelenskinin ofisi məlumat yayıb. 

“Almaniyanın “BioNTech” şirkətinin Amerikanın “Pfizer” şirkəti ilə birlikdə koronavirusa qarşı peyvəndin hazırlanmasında əldə etdiyi irəliləyişi alqışlayırıq. Bu, çox ürəkaçan bir xəbərdir. Koronavirusa qarşı peyvənd tədarükünü planlaşdırarkən Ukraynanın maraqlarının nəzərə alınması istiqamətində yardımınızı istərdim”, - deyə Zelenskinin ofisinin saytında bildirilib.

“Tərəflər pandemiyanın nəticələrini aradan qaldırmaq üçün səyləri daha da koordinasiya etmək barədə razılığa gəliblər”, - deyə Ukrayna Prezidentinin ofisi əlavə edib.

Qeyd edək ki, Almaniyanın biomühəndislik şirkəti “BioNTech” və Amerikanın əczaçılıq nəhəngi “Pfizer” üçüncü mərhələ klinik sınaqların uğurla başa çatdığını elan ediblər. Peyvənd “COVID-19” infeksiyasının qarşısının alınmasında 90 faizdən çox effektivlik göstərib. Peyvəndin ABŞ-da qeydiyyatı üçün müraciətin noyabr ayında edilməsi planlaşdırılır.

Daha əvvəl Almaniya Səhiyyə Nazirliyinin rəhbəri Yens Şpan “BioNTech” və “Pfizer” firmalarının koronavirusa qarşı peyvənd tədarükünə dair son Avropa müqaviləsinin yaxın günlərdə imzalana biləcəyini açıqlamışdı. Almaniya üçün 100 milyon doza qədər peyvəndin verilməsi planlaşdırılır.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın dinc əhalisinə qarşı törətdiyi vəhşiliklərə bağlı beynəlxalq məhkəməyə müraciət ediləcək.

Axar.az xəbər verir ki, bunu bu gün Azərbaycanda olan xarici ölkə səfirləri və diplomatik korpus nümayəndələri ilə görüşdə İnsan Haqları üzrə Beynəlxalq Standartların İnplementasiyası üzrə İşçi qrupunun rəhbəri Kamil Səlimov deyib.

Onun sözlərinə görə, erməni hərbçiləri döyüş zonasında olmayan yaşayış məntəqələrimizə artilleriya atəşi açıb, qadağan olunmuş silahlardan istifadə edib:

"Bu, bir daha Ermənistanın müharibə cinayətləri törətməsinə əsaslı sübutdur. Ermənistan hərbçiləri ballistik raketlərdən istifadə edərək qırğınlar törədib, mülki şəxslər arasında ölən və yaralananlar var. Bununla bağlı aidiyyəti qurumlar araşdırma aparır, araşdırmalar başa çatandan sonra faktlar toplanaraq beynəlxalq məhkəmələrə göndəriləcək və cavabdeh şəxslər cəzalandırılacaq".

K.Səlimov qeyd edib ki, ilkin araşdırmalara görə, Ermənistanda olan ballistik raketlərin kodu baş nazir Nikol Paşinyanda olub və ondan icazəsiz həmin raketlərdən istifadə etmək olmaz: "Məlum olub ki, həmin raketlərin kodu Paşinyandadır. Paşinyan icazə verəndən sonra həmin raketlərdən istifadə etmək olar. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan ərazilərində yaşayan dinc sakinlərə atəş açılması əmrini Paşinyan verib".

Qarabağla bağlı monitorinq mərkəzi Azərbaycanda yerləşə bilər, amma bu ayrı razılaşmaların mövzusudur.

Axar.az Trend-ə istinadən xəbər verir ki, bunu Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov deyib.

O, Qarabağda Rusiya sülhməramlıları ilə yanaşı Türkiyə sülhməramlılarının yerləşdirilməsinin mümkünlüyünü şərh edərkən bildirib ki, həqiqətən də Azərbaycan ərazilərində atəşkəsə nəzarət mərkəzinin yaradılmasından söhbət gedib:

“Bu, Azərbaycandadır və birgə monitorinq mərkəzinin yerləşdirilməsinin nüansları artıq ayrı bir razılaşmanın mövzusudur”.

Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri tərəfindən imzalanan bəyanatla bağlı ATƏT-in Minsk Qrupunun keçmiş həmsədri, ABŞ-ın ölkəmizdəki sabiq səfiri Metyu Brayzanın Axar.az-a müsahibəsi:

– Bəyanatın şərtləri ilə yəqin ki, tanışsınız. Sizcə, müharibənin bu formada bitməsi Azərbaycana nə vəd edir?

– Mənim təhlilimə görə, bununla Azərbaycan Prezidenti Əliyev çağırış etdiyi əsas baza prinsiplərindən daha artığını əldə etdi. Çünki əsas baza prinsiplərində Dağlıq Qarabağın statusu məsələsi də vardı, lakin aydın görünür ki, əldə edilmiş razılaşmaya əsasən, Dağlıq Qarabağ birmənalı şəkildə Azərbaycanın hissəsi olaraq qalacaq, heç bir status olmayacaq. Bu, Ermənistan üçün böyük itki, Azərbaycan üçün isə olduqca böyük bir qələbədir.

– Sizcə, yekun sülh müqaviləsi hansı formada olacaq? Və Azərbaycana hansı üstünlüklər verəcək?

– Əsas prinsiplərə əlavə olaraq, bu razılaşma Azərbaycanla anklavı Naxçıvan arasında birbaşa rabitə yolunu bərpa edir. Bu, həmçinin hələ 2001-ci il ABŞ, Florida ştatı, Ki Uestdəki danışıqlar zamanı müzakirə edilən bir qazancdır. Bu yol heç vaxt əsas prinsiplərin bir hissəsi olmamışdı, bu da Azərbaycan üçün bir bonusdur. Beləliklə, Azərbaycan torpaqlarına nəzarəti bərpa edir və azərbaycanlı köçkünlər öz evlərinə qayıdırlar. Ümid edək ki, ermənilər Qarabağ ərazisində qalacaqlar və yenidən azərbaycanlılarla ermənilər qonşu olacaqlar. Bundan əlavə, bu saziş bütün dünyaya Azərbaycanın beynəlxalq normalara uyğun davrandığını, erməni mülki vətəndaşlarından qisas almaq istəmədiyini göstərdi. Prezident Əliyev erməni xalqının Azərbaycanın düşməni olmadığını və onların öz yaşayış evlərində qalacaqlarını dəfələrlə vurğulamasının sadəcə söz olmadığını göstərdi.

– Sizcə, bu bəyanat Rusiyaya hər hansı təsir imkanı verirmi?

– Düşünürəm ki, müharibənin sonunda Azərbaycan Rusiya tərəfindən dəstəkləndi, görünür, Putin Ermənistan Baş naziri Paşinyana müharibəni dayandırmaq və təslim olmaq üçün çox təzyiq göstərib. Belə hiss olunur ki, bunun qarşılığında Azərbaycan öz ərazisində Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsinə razılıq verib. Bu, əlbəttə, Rusiyanın təsir imkanlarını artırır. Rusiya amilinə cavab olaraq türk sülhməramlılarının da burada yerləşdiriləcəyi ilə bağlı iddialar var. Bir müddətdən sonra tranzit əlaqələri Ermənistanla Türkiyə arasında, daha sonra isə müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq Ermənistanla Azərbaycan arasında açılacaq. Düşünürəm ki, Türkiyənin bölgədə iqtisadi və geosiyasi təsir gücünün xeyli artacağı bir dövrün astanasındayıq. Və yəqin ki, Türkiyə ilə Ermənistanın münasibətlərini yenidən normallaşdırdığını görəcəyik. Bu fakt isə Rusiyanın bölgəyə, o cümlədən Azərbaycana təzyiq imkanlarını kəskin azaldacaq, tamamilə yeni bir geostrateji dinamika meydana gətirəcək.

– Hazırki razılaşma Ermənistandakı daxili siyasi proseslər baxımından hansı perspektiv vəd edir?

– Ermənistanda artıq böyük etirazların baş qaldırdığını müşahidə edirik. Bir az öncə izlədiyim kadrlarda etirazçıların Ermənistandakı hökumət binasına soxulduğunu gördüm. Yeni bir çaxnaşma yaşanır. Düşünürəm ki, bütün bunların nəticəsi olaraq Baş nazir Paşinyan həqiqətən də uzun müddət iqtidarda qalmayacaq və o, Dağlıq Qarabağı və ətraf 7 rayonu itirən təcrübəsiz lider kimi əbədi tarixə qovuşacaq. Bu, onun üçün böyük faciədir. Amma nəhayət ki, Paşinyanın ən yaxşı çıxış yolunun insan itkisinə son qoymaq, erməni və azərbaycanlı əsgərləri, mülki insanları qurban verməyi dayandırmaq olduğunu anlaması çox yaxşıdır. Və son olaraq, Ermənistanın qalib gəlmək ehtimalının olmadığı aydın idi – xüsusilə də Azərbaycan Şuşanı geri qaytardıqdan sonra.

Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri tərəfindən imzalanan bəyanatla bağlı türkiyəli məşhur hərbi ekspert Abdullah Ağarın Axar.az-a müsahibəsi:

– Müharibənin bu formada sonlanması Azərbaycan və Türkiyə üçün nə vəd edir?

– Azərbaycanla Türkiyə arasında Zəngəzur dəhlizi üzərindən açılacaq yol və ya yollarla bir bağın yaradılması məsələsi gündəmdədir. Burada hər nə qədər yolun Ermənistan ərazisindən keçdiyinə görə idarəsini rus sərhəd qüvvələri təmin etsələr də, sözügedən əlaqənin yaradılması Türkiyə ilə Azərbaycan adına və türk dünyasına adına son dərəcə önəmlidir. Yəni bununla güclü bir fiziki bağ qurulmuş olacaq. Digər tərəfdən Azərbaycanın burada çoxsaylı təməl qazancları var. Bu, yeddi rayon, Şuşa, üstəgəl 7 kənd və daha öncə qeyd etdiyim kimi Zəngəzur dəhlizinə açılacaq yol və ya yollardır. 45 gün öncə əlimizdə heç nə yox idi. Amma Azərbaycan əsgərinin nümayiş etdirdiyi şanlı mübarizə bu ərazilərin əlimizə gəlməsinə səbəb oldu. Digər bir tərəfdən, Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı bir sıra spekulyasiyalar mövcuddur. Xeyr, anlaşma mətnində Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı heç bir bənd yoxdur. Burada gələcəkdə həll ediləcəyinə dair, xüsusilə 5 illik periodlarla bağlı prosesin yenilənməsi məsələləri var. Onun hər 6 ay əvvəlində planlaşdırılan müzakirələr, danışıqlar nəzərdə tutulur. Bununla bağlı müəyyən siyasi mənzərələr olacaq.

– Sizcə, gələcək proseslər hansı istiqamətdə inkişaf edəcək?

– Bu məsələlərin Azərbaycanın xeyrinə dəyişəcəyini düşünürəm. Çünki Azərbaycan güclənən, Ermənistan isə qeyri-sabitliyə yuvarlanan ölkəyə dönür. Yəni hazırda Ermənistan bütünlüklə Rusiyadan asılı hala düşdü. Ermənistan bu saatdan sonra güclü qeyri-sabitliklə üz-üzədir. Digər tərəfdən ordusunun 40 faizinin müharibədə məhv edilməsi də bu qeyri-sabitliyi dərinləşdirəcək.

Bu saziş nəticəsində bölgənin geopolitikası özünəməxsus bir forma alacaq. Bu, “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə bağlı son dərəcədə önəmlidir. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizi ilə açılacaq yol və yollar həm bölgənin sabitliyinə, həm də rifahına xidmət edəcək. Bölgədəki geopolitikanın formalaşdırılmasında Rusiya, Türkiyə, İran, Azərbaycan arasında son dərəcə əhəmiyyətli əlaqələrin yaranması istisna edilmir. Ermənistan da bu mövqedə yer ala bilər. Mən belə bir fundamental gələcək proqnozlaşdırıram.

– Paşinyanın aqibətini necə görürsünüz?

– Düşünürəm ki, sonrakı dövrdə Nikol Paşinyanın işi son dərəcə çətindir. Hətta dünən Rusiyadan bir təyyarə gəlib. Bu təyyarənin Paşinyanı Soçiyə apardığı barədə bəzi iddialar var. Bunlar doğrudursa, Paşinyanın ölkəni tərk etməsi, qaçması ilə bağlı məsələ müzakirə mövzusu ola bilər. Ancaq açığını deyim ki, Paşinyanın işi gələcəkdə son dərəcə mürəkkəb olacaq. Bu özünü çox açıq şəkildə göstərir. Paşinyan artıq böyük bir məyusluq, böyük xəcalət və böyük məhvin altına imza atmış bir baş nazirdir.

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ABŞ-da prezident seçkilərində Demokratlar Partiyasından namizəd olmuş Co Baydenə təbrik məktubu göndərib.

Axar.az Report-a istinadən xəbər verir ki, Paşinyan qələbəsi hələ rəsmən təsdiqlənməmiş Baydeni təbrik edərək, onun uzun illərdə təcrübə qazandığını vurğulayıb və biliyinin ABŞ-ı tərəqqiyə aparacağını qeyd edib. Ermənistanın Baş naziri Baydeni hələ seçki dönəmində namizəd kimi verdiyi vədləri də xüsusi vurğulayaraq, demokratların namizədinin Qarabağda müharibənin dayandırılması üçün addımlar atacağına ümid etdiyini deyib. Paşinyan əslində bununla Baydenin ermənilərə verdiyi vədlərə əməl etməsinə eyham vurub.

Qeyd edək ki, Paşinyan əvvəllər də bir neçə dəfə Rusiya, Fransa prezidentlərinə, habelə ABŞ-ın hazırkı dövlət başçısına müraciət edərək Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Ermənistana kömək etmələrini istəyib. Lakin rədd cavabı alıb.

Xatırladaq ki, ABŞ-ın Demokratlar Partiyasının namizədi Co Baydenin prezident seçkilərində qələbə qazanması hələ rəsmi olaraq təsdiqlənməyib. Yalnız Birləşmiş Ştatların bir sıra mətbu orqanları Baydenin səs çoxluğu ilə Trampı üstələdiyini bildiriblər.

İşğaldan azad edilən torpaqlarımızda çəkilişlərdən bir daha aydın olur ki, Ermənistan islamafob, barbar, vandal bir ölkədir. Beynəlxaq hüquqa 30 ildir məhəl qoymayan bu ölkə həm də dağıdılan məzarlar, donuz tövləsinə çevrilərək təhqir edilən məscidlərin, abidələrinin timsalında bütün islam dininə yanaşmasını birmənalı olaraq sərgiləyir.

Bu sözləri Axar.az-a açıqlamasında millət vəkili Elman Nəsirov Ermənilərin işğaldan azad edilən və hələ də işğal altında olan torpaqlarda dini, mədəni abidələrə qarşı həyata keçirdiyi terror haqda danışarkən deyib.

Millət vəkili bildirib ki, işğalçı ölkənin məscidləri donuz tövləsinə çevirməsi, dağıtması yalnız Azərbaycan deyil, bütün islam aləminə edilən təhqirdir:

“Ermənistan işğal etdiyi Qarabağ ərazisində bütün məscidləri ya dağıdıb, ya da mal-qara, hətta islam etiqadında haram sayılan donuzlar üçün tövlə halına gətirib. İstənilən halda islam dünyasına edilən bu təhqirə heç bir ölkə səssiz qalmamalıdır. Ermənistan bu barmarlığı islama qarşı olsa da, məscidlərə qarşı edilən təhqir digər dinin nümayəndələrini də narahat etməlidir.

Bu gün Azərbaycan Cənubi Qafqazın ən sabit, multikultural və bütün dinlərin birlikdə yaşadığı bir ölkədir. Bu gün Azərbaycanda alman lüteran katolik, rus pravoslav kilsələri, yəhudi sinaqoqları fəaliyyət göstərir. Bakının mərkəzində yerləşən, içərisində 5000 kitab olan erməni qriqroyan kilisəsi isə təmir edilərək tarixi irs kimi saxlanılır. Budur, Ermənistanın və Azərbaycanın dinə yanaşması. Azərbaycan heç bir halda işğal faktoru olsa belə, düşmənin dini abidəsinə, mədəni irsinə zərər verəcək xislətdə bir ölkə deyil. Lakin Şuşada Gövhərağa məscidinin bugün acınacaqlı halı Ermənistanın başqa dinlərə yanaşmasının bariz sübutudur”.

Politoloq deyib ki, bu gün Ermənistanda tək bir məscid sağlam vəziyətdədir. Həmin bu məscid İrəvan xanlığı dönəmində əsası qoyulan Göy məscid tarixi kompleksidir:

“Ermənilər bu tarixi dini abidəni “fars irsi” kimi dünyaya təqdim edərək, Azərbaycanın izini silməyə çalışır. Halbuki bütün tarixi mənbələrdə İrəvanda yerləşən Göy məscidin İrəvan xanı tərəfindən tikildiyi əks olunub.

Düşünürəm, Ermənistanın islam abidələrinə qarşı 30 ildir davam edən müxtəlif təhqirlərinə artıq səssiz qalınmamalıdır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatına üzv olar bütün müsəlman ölkələr Azərbaycan dəstək verməlidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, islam abidələrinə edilən bu təhqir bu gün bu və ya digər formada islam dininə, onun peyğəmbərinin şəxsiyyətinə edilir. Bu gün Fransada islam peyğəmbərini təhqir edən karikaturalar hazırlayıb yayımlayan dərgilər, jurnallar, qəzetlər yenə bu ölkədə güclü təsirə, nüfuza malik olan erməni diasporu və lobbisinin dəstəyini görür. Halbuki islam peyğəmbəri hər zaman digər peyğəmbərlər, xüsusən də İsa peyğəmbəri hörmətlə yad edib özündən sonrakılara da bu hörməti miras qoyub. Budur islam, budur Azərbaycan multikulturalizmi və dinlərə yanaşması”.