Onlar 30 il Azərbaycan ərazilərində qanunsuz yaşayıblar.
Onlar 30 il məscidləri, məbədləri, qəbiristanlıqları, evləri, binaları və abidələri dağıdıblar. Onlar 30 ildir ki, Azərbaycanın təbii sərvətlərini oğurlayıb, qiymətli ağac növlərini kəsib, Qarabağın meşələrini və tarlalarını yandırıblar. Hər zaman belə olacağını düşünüb, amma yanılıblar. Qalib gəlmiş Azərbaycan ordusuna işğal etdiyi torpaqları geri qaytarmaq və Ermənistanın ölkəmizin mədəni və təbii irsindən sui-istifadə etməsinə son qoymağa 44 gün kifayət etdi. İndi digər bir vacib dərs verilməlidir: "Hər şeyə cavab verməlisən."
İlk növbədə, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın Ermənistanı maddi məsuliyyətə cəlb edəcəyini bildirib. Xüsusilə, o, işğaldan azad edilmiş ərazilərin 99%-nin bütün binalarının - yaşayış binalarını, məktəbləri, xəstəxanaları, ictimai binaları, tarixi abidələri, əcdadlarımızın qəbirləri və məscidlərimizin dağıdıldığına diqqət çəkib.
"İndi biz bu görüntüləri yayırıq, mətbuatda hər kəs bunu görə bilər. Bu, vəhşilikdir, vandallıqdır, bu, hərbi cinayətdir. Düşmən hərbi cinayət törədib və artıq göstəriş verilib ki, dəymiş ziyanın hesablanması, onun uçotu təmin edilsin. Artıq qruplar səfərbər edilib, beynəlxalq ekspertlər dəvət ediləcək. Beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə bütün dağıntıların maddi və mənəvi ziyanı hesablanacaq və biz - həm insanlar fərdi qaydada, eyni zamanda, mütəşəkkil qaydada düşməni beynəlxalq məhkəmələrə verəcəyik, onlar təzminat ödəyəcəklər, öz çirkin əməllərinə cavab verəcəklər və cavab verirlər." – deyə dövlət başçısı bildirib.
Ermənilərin artıq bütün dünyanın öyrəndiyi kimi qiymətli ağac növlərini kəsməklə yanaşı, bu illər ərzində qanunsuz olaraq işğal altındakı ərazilərdəki qiymətli metalları, xüsusən də qızılı Ermənistana ixrac etdiklərini xatırlatmaq lazımdır. Ermənistanda işləndikdən sonra Azərbaycanın qızıl ehtiyatları üçüncü ölkələrin bazarlarına çıxarılıb və orada satılıb. Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğunun Cinayət Məcəlləsinə uyğun olaraq qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti faktları ilə uzun müddətdir ki, erməni mənşəli xarici vətəndaşlara qarşı 192.2.3 (qanunsuz sahibkarlıq) və 318.2 (dövlət sərhədini qanunsuz keçmə) maddələri ilə cinayət işləri açılıb. İstintaq orqanı tərəfindən beynəlxalq axtarışa verilən “Vallex Group”un maliyyə investorlarına, İsveçrə vətəndaşı Vartan Sirmakes, “Vallex Group”un rəhbəri Valeri Meclumyan və “Base Metals”ın icraçı direktoru Artur Mkrtumyana qarşı ittihamlar irəli sürülüb. Qeyd etmək lazımdır ki, Vartan Sirmakes istehsalında qanunsuz olaraq qızıldan istifadə edildiyi dünyaca məşhur İsveçrə saat markası “Franck Muller Group”un qurucusu və baş icraçı direktorudur. İsveçrə və Fransada bir çox layihəyə sponsorluq edir. Bu ölkələrin erməni lobbisində nüfuzu var. Buna görə də, bir çox Avropa ölkəsi, Azərbaycanın milli sərvətinin talan edildiyini bilərək susublar və Ermənistana qarşı heç bir tədbir görməyiblər. Bütün dünyanın bir ölkənin cinayət əməllərini bilməsi və hamının göz yumması necə ola bilər? Yeri gəlmişkən, Ermənistanın keçmiş prezidenti Serj Sarkisyanın fərmanı ilə Sirmakes Fransadakı baş konsul təyin edilib və Vətənə xidmətlərinə görə təltif edilib.
Əlbəttə ki, hər kəs zərərin miqdarı ilə maraqlanır, lakin bu gün dəqiq birinin adını çəkmək mümkün deyil. Hələ 2018-ci ildə Azərbaycan Ermənistanın Azərbaycana vurduğu zərərin miqdarını qiymətləndirmək üçün istintaq fəaliyyəti həyata keçirib. Məhkəmə ekspertizası aparılıb. Nəticədə 296 şəxsin günahkar olduğu sübut edilib. Həm ölkəyə, həm də vətəndaşlara dəyən zərərin miqdarı 818 milyard 880 milyon dollar təşkil edib. Bunu Hərbi Prokurorluğun Xüsusi istintaq şöbəsinin müdiri Emil Tağıyev deyib.
Ancaq bu, İkinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindən 2 il əvvəl idi. Ermənistan və onun vətəndaşlarının bölgədəki bütün şəhərləri və kəndləri darmadağın etdiyini və Gəncə, Bərdə kimi cəbhə bölgələrindən uzaq şəhərlərin ballistik raketlərlə atəşə tutulması nəticəsində evlərə və infrastruktura ciddi ziyan dəyməsini xatırlayırıq. Meşələrin böyük ərazilərini yandırıb, yaşı 150-dən çox olan bir çox ağacları kəsiblər. Əminliklə deyə bilərik ki, təzminat məbləği 1 trilyon dollardan çoxdur.
Əlbətdə ki, Ermənistanın öz iradəsi və vicdanı ilə dəymiş zərəri ödəməsinə ümid yoxdur. Canlı təbiətlə bu qədər amansızlıqla darvranırlarsa və indi oradan çıxaraq bunu etməyə davam edirlərsə, hansı vicdan haqqında danışa bilərik? Rəsmilər səviyyəsində olsa da, Ermənistan yenə də Azərbaycana borclu olduğunu qəbul edir. Beləliklə, Ermənistanın keçmiş Baş prokuroru və ölkənin İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsində keçmiş nümayəndəsi Gevork Kostanyan Moskva sülh sazişinə dair fikirlərini bildirərək vurğulayıb ki, sənədə görə Ermənistan “bu razılaşma ilə təkcə əraziləri vermədi, eyni zamanda Ermənistanın üzərinə 50 milyard dollarlıq öhdəlik qoyulur, bu pulları biz və gələcək nəsillərimiz Azərbaycana ödəməli olacaq." G.Kostanyan hesab edir ki, Baş nazir Paşinyan bu sənədi 10 noyabrda imzalayaraq əslində Ermənistan Respublikasının öhdəliyin subyekti olduğunu təsdiqləyib və bu xüsusda, ziyanı ödəməyə borcludur.
Ancaq bunlar hamısı sadəcə sözlərdir. Aydındır ki, Ermənistan məcburiyyət olmadıqda heç nə ödəməyəcək. Əlbətdə, bu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən edilməlidir. Qanuna əsasən Ermənistanın vurduğu ziyanın tam və dəqiq qiymətləndirilməsindən sonra borcun qaytarılmasının bütün şərtlərini, habelə ödəmədiyi təqdirdə ona tətbiq ediləcək sanksiyaları özündə birləşdirən sənəd yaxın gələcəkdə hazırlanmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq, Azərbaycan artıq beynəlxalq təşkilatlara, xüsusən də BMT və Dünya Bankına müraciət edib. Bu yaxınlarda keçirdiyi brifinqdə Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev bu barədə danışıb. Əlbətdə ki, dövlət İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə müvafiq bir iddia qaldıracaq, bütün lazımi dəlillər təmin ediləcək.
Vəkil Qaya Əliyev qeyd edib ki, müxtəlif beynəlxalq hüquqi aktlarda bu cür hallarda nə edilməli olduğu olduqca yaxşı təsvir edilib və onların hamısı Azərbaycanın tərəfindədir. Zərərin ödənilməsi məsələlərinin İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərində, 1950-ci il İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasında əks olunduğunu izah edib. Haaqa və Cenevrə Konvensiyaları beynəlxalq humanitar hüququn və müharibə qaydalarının pozulması nəticəsində tərəflərə dəymiş maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsi məsələlərini tənzimləyir.
Avropa Konvensiyası nöqteyi-nəzərindən vəkil bildirib ki, Ermənistan bir dövlət olaraq və onun ayrı-ayrı vətəndaşları vurulan zərərə görə məsuliyyət daşıyır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin mexanizmləri də buna imkan verir. Beynəlxalq humanitar hüquq, Haaqa və Cenevrə Konvensiyaları dövlətlər olmasa da, vəzifəli şəxslərin və ayrı şəxslərin mühakimə olunmasına əsas verir. Ermənistanın Azərbaycanın itkilərini ödəməkdən imtina etməsinə gəlincə, Q.Əliyev bildirib ki, Avropa Məhkəməsinin qərarları varsa, Ermənistan icra etməkdən yayına bilməyəcək. Məsələ ondadır ki, onların sadəcə ödəmək imkanı yoxdur.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bu barədə sosial şəbəkədəki səhifəsində yazıb və bu doğrudur: “Ermənistan, təbii ki, inkar edəcək, razılaşmayacaq, on milyardlarla dollar ödəməyə heç imkanı da olmayacaq, amma doğru və hüquqi hazırlanmış sənəd daim onların başı üzərində ”Domokl qılıncı" kimi asılmalıdır, hər fürsətdə həm danışıqlar masasında, həm də beynəlxalq siyasi-hüquqi müstəvidə xatırladılmalıdır. Heç bir halda bu məsələni belə qoymaq və bağışlamaq olmaz. İstənilən təcavüzkar dövlət öz hərəkətlərinə görə cavab verməlidir, əks halda planetdə cəzasızlıq mühiti hökm sürəcək".
Ermənistanın Azərbaycana 1 trilyon dollardan çox borcu var
Onlar 30 il Azərbaycan ərazilərində qanunsuz yaşayıblar. Onlar 30 il məscidləri, məbədləri, qəbiristanlıqları, evləri, binaları və abidələri dağıdıblar. Onlar 30 ildir ki, Azərbaycanın təbii sərvətlərini oğurlayıb, qiymətli ağac növlərini kəsib, Qarabağın meşələrini və tarlalarını yandırıblar. Hər zaman belə olacağını düşünüb, amma yanılıblar. Qalib gəlmiş Azərbaycan ordusuna işğal etdiyi torpaqları geri qaytarmaq və Ermənistanın ölkəmizin mədəni və təbii irsindən sui-istifadə etməsinə son qoymağa 44 gün kifayət etdi. İndi digər bir vacib dərs verilməlidir: "Hər şeyə cavab verməlisən."
İlk növbədə, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın Ermənistanı maddi məsuliyyətə cəlb edəcəyini bildirib. Xüsusilə, o, işğaldan azad edilmiş ərazilərin 99%-nin bütün binalarının - yaşayış binalarını, məktəbləri, xəstəxanaları, ictimai binaları, tarixi abidələri, əcdadlarımızın qəbirləri və məscidlərimizin dağıdıldığına diqqət çəkib.
"İndi biz bu görüntüləri yayırıq, mətbuatda hər kəs bunu görə bilər. Bu, vəhşilikdir, vandallıqdır, bu, hərbi cinayətdir. Düşmən hərbi cinayət törədib və artıq göstəriş verilib ki, dəymiş ziyanın hesablanması, onun uçotu təmin edilsin. Artıq qruplar səfərbər edilib, beynəlxalq ekspertlər dəvət ediləcək. Beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə bütün dağıntıların maddi və mənəvi ziyanı hesablanacaq və biz - həm insanlar fərdi qaydada, eyni zamanda, mütəşəkkil qaydada düşməni beynəlxalq məhkəmələrə verəcəyik, onlar təzminat ödəyəcəklər, öz çirkin əməllərinə cavab verəcəklər və cavab verirlər." – deyə dövlət başçısı bildirib.
Ermənilərin artıq bütün dünyanın öyrəndiyi kimi qiymətli ağac növlərini kəsməklə yanaşı, bu illər ərzində qanunsuz olaraq işğal altındakı ərazilərdəki qiymətli metalları, xüsusən də qızılı Ermənistana ixrac etdiklərini xatırlatmaq lazımdır. Ermənistanda işləndikdən sonra Azərbaycanın qızıl ehtiyatları üçüncü ölkələrin bazarlarına çıxarılıb və orada satılıb. Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğunun Cinayət Məcəlləsinə uyğun olaraq qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti faktları ilə uzun müddətdir ki, erməni mənşəli xarici vətəndaşlara qarşı 192.2.3 (qanunsuz sahibkarlıq) və 318.2 (dövlət sərhədini qanunsuz keçmə) maddələri ilə cinayət işləri açılıb. İstintaq orqanı tərəfindən beynəlxalq axtarışa verilən “Vallex Group”un maliyyə investorlarına, İsveçrə vətəndaşı Vartan Sirmakes, “Vallex Group”un rəhbəri Valeri Meclumyan və “Base Metals”ın icraçı direktoru Artur Mkrtumyana qarşı ittihamlar irəli sürülüb. Qeyd etmək lazımdır ki, Vartan Sirmakes istehsalında qanunsuz olaraq qızıldan istifadə edildiyi dünyaca məşhur İsveçrə saat markası “Franck Muller Group”un qurucusu və baş icraçı direktorudur. İsveçrə və Fransada bir çox layihəyə sponsorluq edir. Bu ölkələrin erməni lobbisində nüfuzu var. Buna görə də, bir çox Avropa ölkəsi, Azərbaycanın milli sərvətinin talan edildiyini bilərək susublar və Ermənistana qarşı heç bir tədbir görməyiblər. Bütün dünyanın bir ölkənin cinayət əməllərini bilməsi və hamının göz yumması necə ola bilər? Yeri gəlmişkən, Ermənistanın keçmiş prezidenti Serj Sarkisyanın fərmanı ilə Sirmakes Fransadakı baş konsul təyin edilib və Vətənə xidmətlərinə görə təltif edilib.
Əlbəttə ki, hər kəs zərərin miqdarı ilə maraqlanır, lakin bu gün dəqiq birinin adını çəkmək mümkün deyil. Hələ 2018-ci ildə Azərbaycan Ermənistanın Azərbaycana vurduğu zərərin miqdarını qiymətləndirmək üçün istintaq fəaliyyəti həyata keçirib. Məhkəmə ekspertizası aparılıb. Nəticədə 296 şəxsin günahkar olduğu sübut edilib. Həm ölkəyə, həm də vətəndaşlara dəyən zərərin miqdarı 818 milyard 880 milyon dollar təşkil edib. Bunu Hərbi Prokurorluğun Xüsusi istintaq şöbəsinin müdiri Emil Tağıyev deyib.
Ancaq bu, İkinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindən 2 il əvvəl idi. Ermənistan və onun vətəndaşlarının bölgədəki bütün şəhərləri və kəndləri darmadağın etdiyini və Gəncə, Bərdə kimi cəbhə bölgələrindən uzaq şəhərlərin ballistik raketlərlə atəşə tutulması nəticəsində evlərə və infrastruktura ciddi ziyan dəyməsini xatırlayırıq. Meşələrin böyük ərazilərini yandırıb, yaşı 150-dən çox olan bir çox ağacları kəsiblər. Əminliklə deyə bilərik ki, təzminat məbləği 1 trilyon dollardan çoxdur.
Əlbətdə ki, Ermənistanın öz iradəsi və vicdanı ilə dəymiş zərəri ödəməsinə ümid yoxdur. Canlı təbiətlə bu qədər amansızlıqla darvranırlarsa və indi oradan çıxaraq bunu etməyə davam edirlərsə, hansı vicdan haqqında danışa bilərik? Rəsmilər səviyyəsində olsa da, Ermənistan yenə də Azərbaycana borclu olduğunu qəbul edir. Beləliklə, Ermənistanın keçmiş Baş prokuroru və ölkənin İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsində keçmiş nümayəndəsi Gevork Kostanyan Moskva sülh sazişinə dair fikirlərini bildirərək vurğulayıb ki, sənədə görə Ermənistan “bu razılaşma ilə təkcə əraziləri vermədi, eyni zamanda Ermənistanın üzərinə 50 milyard dollarlıq öhdəlik qoyulur, bu pulları biz və gələcək nəsillərimiz Azərbaycana ödəməli olacaq." G.Kostanyan hesab edir ki, Baş nazir Paşinyan bu sənədi 10 noyabrda imzalayaraq əslində Ermənistan Respublikasının öhdəliyin subyekti olduğunu təsdiqləyib və bu xüsusda, ziyanı ödəməyə borcludur.
Ancaq bunlar hamısı sadəcə sözlərdir. Aydındır ki, Ermənistan məcburiyyət olmadıqda heç nə ödəməyəcək. Əlbətdə, bu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən edilməlidir. Qanuna əsasən Ermənistanın vurduğu ziyanın tam və dəqiq qiymətləndirilməsindən sonra borcun qaytarılmasının bütün şərtlərini, habelə ödəmədiyi təqdirdə ona tətbiq ediləcək sanksiyaları özündə birləşdirən sənəd yaxın gələcəkdə hazırlanmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq, Azərbaycan artıq beynəlxalq təşkilatlara, xüsusən də BMT və Dünya Bankına müraciət edib. Bu yaxınlarda keçirdiyi brifinqdə Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev bu barədə danışıb. Əlbətdə ki, dövlət İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə müvafiq bir iddia qaldıracaq, bütün lazımi dəlillər təmin ediləcək.
Vəkil Qaya Əliyev qeyd edib ki, müxtəlif beynəlxalq hüquqi aktlarda bu cür hallarda nə edilməli olduğu olduqca yaxşı təsvir edilib və onların hamısı Azərbaycanın tərəfindədir. Zərərin ödənilməsi məsələlərinin İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərində, 1950-ci il İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasında əks olunduğunu izah edib. Haaqa və Cenevrə Konvensiyaları beynəlxalq humanitar hüququn və müharibə qaydalarının pozulması nəticəsində tərəflərə dəymiş maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsi məsələlərini tənzimləyir.
Avropa Konvensiyası nöqteyi-nəzərindən vəkil bildirib ki, Ermənistan bir dövlət olaraq və onun ayrı-ayrı vətəndaşları vurulan zərərə görə məsuliyyət daşıyır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin mexanizmləri də buna imkan verir. Beynəlxalq humanitar hüquq, Haaqa və Cenevrə Konvensiyaları dövlətlər olmasa da, vəzifəli şəxslərin və ayrı şəxslərin mühakimə olunmasına əsas verir. Ermənistanın Azərbaycanın itkilərini ödəməkdən imtina etməsinə gəlincə, Q.Əliyev bildirib ki, Avropa Məhkəməsinin qərarları varsa, Ermənistan icra etməkdən yayına bilməyəcək. Məsələ ondadır ki, onların sadəcə ödəmək imkanı yoxdur.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bu barədə sosial şəbəkədəki səhifəsində yazıb və bu doğrudur: “Ermənistan, təbii ki, inkar edəcək, razılaşmayacaq, on milyardlarla dollar ödəməyə heç imkanı da olmayacaq, amma doğru və hüquqi hazırlanmış sənəd daim onların başı üzərində ”Domokl qılıncı" kimi asılmalıdır, hər fürsətdə həm danışıqlar masasında, həm də beynəlxalq siyasi-hüquqi müstəvidə xatırladılmalıdır. Heç bir halda bu məsələni belə qoymaq və bağışlamaq olmaz. İstənilən təcavüzkar dövlət öz hərəkətlərinə görə cavab verməlidir, əks halda planetdə cəzasızlıq mühiti hökm sürəcək".
Qüdsi Osmanov Azərbaycanın Moldovadakı səfiri